TEDDEK NI FILIPINO ITI HAWAII

Naikupinen, Sakada, sabali a pakasaritaan a gapuananyo

ti kinasiak, ti pamiliak ken sibubkel a Filipino;

manipud iti Oahu, Big Island, Maui ken Kauai

agraman ti isla ti Lanai ken uray pay Molokai.

Kalpasan nasurok sangagaut a tawen, idir-i ti ragsakmi

sibibiagka iti lagip, sikat' gapuanan ken ramutmi;

kalpasan dagiti naglabas a tawen, ikantami iti sangalubongan

ti adu a sakripisioyo kadakami, diminto malipatan.

Dagiti rigatyo iti kapinyaan ken uray iti kaunasan

pinanawanyo a pamilia diyo la ida binaybay-an,

uray rinibu man a milia ti inkay' nagbabaetan

maipaay laeng napintas ken naraniag a masakbayan.

Karamankay' latta iti amin a pagsayaatan

dayawendakat' sabali a puli ti sangalubongan,

gapu't ayat, pammateg ken kinamanagparaburmo

maraem, maitandudo ken umuna latta ni Filipino

Nabangon dagiti pasdek a pakalaglagipam

Fil-Com Center iti Oahu a pagguummongan,

sabali laeng ti nadaeg a Binhi at Ani

a masarakan iti agdindinamag nga isla ti Maui.

Ket kas pammigbig ti anus ken sakripisioyo

naragpatmi ti balligi nga inkam' idaton kadakayo,

wen ta kabaelanmi ti makidinnaeg sabali a puli

a makipagnaed iti Hawaii, ipagpagtangsitmi.

Naimarkan iti agdama a kaputotan naaramidanyo

kalpasan nasurok sangagasut a tawen nga isasangladyo,

sumarsaruno a henerasion ituloydanto ti narugianyo

tapno iti aramid ken pannao, malagipda ni Filipino!

.

.

.

.

.

TEDDEK NI FILIPINO ITI HAWAII

[Ruknoy ken ni Sakada]

Ken Panglagip Kadakuada

iti Pannakarambak ti bulan

ti Oktubre a kas Fil-Am Month

Rudy Ram. Rumbaoa

ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com

[nabulod dagiti ladawan a nausar]

#teddek #filipino #hawaii #sakada #pakasaritaan #gappuanan #oahu #bigisland #maui #kauai #lanai #molokai #lagip #idiri #ramut #kapinyaan #kaunasan #puli #sangalubongan #filcomcenter #binhiatani #pammigbig #sakripisio #balligi #kaputotan #henerasion #itangsit #aramid #sao #ruknoy #rambak #filammonth #oktubre

Ammuen Pay Daytoy, Sakada

Ladawan dagiti Sakada a Filipino iti Kaunasan ti Hawaii

ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]

Nasursurona nga Impateg ken Inayat

[Nabulod ti ladawan a nausar]

 

Kuna ni Veronica kadagiti kapatadanna, "Agiinnayat, agserbi iti Dios iti amin a kapasidad ken tulongan dagiti makasapul ti tulong."

Kadagiti agtutubo kunana: "Inkayo iti eskuela, agbasa a naimbag. Agsakdukayo iti kinasirib. Ti edukasion ti kakaisuna ken kapintasan a maawatyo."

-----

KADUA ni Catalino Cachola dagiti dua a gagayyemna, da: Francisco Cabrera ken Mateo Pascua a nagpa-Hawaii idi 1931. Nagrubbuat dagitoy iti pantalan ti Salomague, Cabugao, Ilocos Sur.

Asino ni Catalino Cachola?

Nayanak ni Catalino Cacho Cachola idi Marso 22, 1913 iti Dasay, Narvacan, Ilocos Sur.

Nanumo laeng a mannalon ni Catalino ken ti pamilia a dimmakkelanna. Ti kaasi ken pannarabay ti Dios ti kanayon nga idawdawat ti pamilia no kasta a mangrugi ti panagraep ken panagmula tapno adda napintas nga ibunga ken apitenda kadagiti nagbannoganda.

Ngamin no dumteng ti bagyo wenno natutudo a tiempo, alisto la a malayus wenno magabut dagiti raep a banag a mangparigat pay iti kasasaad ti panagbiagda. Ket kas ken ni Catalino a nangato ti arapaapna, pinilina ti napan nakigasanggasat idiay Hawaii a kasukat ti nam-ay ken naraniag a masakbayan ti pamiliana.

Iti Hawaii...

Simmangpet ni Catalino ken dagiti kaduana a lallaki iti teritorio ti Hawaii idi 1931. Diretso a naidestino ni Catalino iti kaunasan ti Hamakua Mill Company idiay Big Island. Ket kalpasan ti tallo a tawen iti trabaho, nayallatiw ni Catalino iti Kaiwiki Sugar Company, iti met la Big Island. Nagtrabaho ditoy iti lima a tawen.

Iti immuna a tallo a tawen a kaadda ni Catalino iti Big Island, saanna unay narikna ti rigat ngem narigatan ti kanayon a panagtudtudo iti isla. Natutudo ti sumagmamano a lugar iti Big Island kadagidi a panawen. Kanayonna nga estoriaen ken ni baketna a naim-imbag pay a saan nga itugot ti kanen a balon ngem ti makalipat iti kapote a paglinongna nga agtrabaho.

Idi tawen 1940, kinayat ni Catalino ti immallatiw iti Hawaiian Commercial and Sugar Company [HS&S] idiay Puunene, isla ti Maui.

Naipan ngarud ni Catalino iti Camp 2, idiay Spreckelsville. Ti trabahona: cane cutter, mule man ken idi agangay, tumulong iti cane harvesting machine.

Idi 1946, nagbalin ni Catalino a cultivation contractor. Nagretiro iti HC &S idi 1975 iti trabahona a weed controller.

Nagserbi pay ni Catalino iti Maui Volunteers a kas private ti Company K, 3rd Batallion, 1st Regiment, Spreckelsville. Daytoy a serbisio ti nakagun-odan ni Catalino iti Volunteer Service Ribbon idi Hulio 4, 1945. Ti Maui Volunteers ket forerunner ti Hawaii National Guard [HNG].

Taldiap: Da Catalino ken Veronica

Nagbakasion ni Catalino idiay Filipinas idi tawen 1970 tapno mapan agbirok iti asawaenna. Iti ili ti Dasay, Narvacan a naggapuan ken dimmakkelanna, naam-ammo ni Catalino ni Veronica Cadavis.

Dimmakkel ni Veronica iti Santa, Ilocos Sur, nalatak nga ili nga agab-abel kadagiti napipintas nga ules ken blanket, aglaglaga ken agar-aramid ken agpanday ti buneng.

Gapu ta saan pay unay nga agam-ammo da Catalino ken Veronica idi, dagiti nataengan ti agsumbangir a partido ti nagplano iti kallaysa dagiti dua. Isuda pay ti nagurnos iti "danon."

Gapu iti dakkel a nagbaetan ti edadda, arinkedkeden ni Veronica idi a makikallaysa ken ni Catalino. Ngem awan ti nabalinan ni Veronica no di nagtulnog iti pagayatan dagiti dadakkelna.

Alisto dagiti aldaw a naglabas, alisto met a naibus ti bakasion ni Catalino. Idiay Manila ti nagkasaran dagiti dua. Ngem sakbay ti kasar, dua a simbaan ti napananda tapno mapalubosanda nga agkasar.

Saan a pinatgan ti padi iti immuna a simbaan a napananda Catalino ken Veronica a pagkasaran. Ngamin idi saludsoden ti padi ken ni Veronica no pudno met la nga ay-ayatenna ni Catalino, insungbatna iti padi ti kastoy: "Nagtulnogak laeng iti pagayatan dagiti dadakkelko." Ket gapu ti dayta a sungbatna, pinagkedkedan ti padi a pagkasaren ida.

Kalpasan dayta, nagbirokda iti sabali a simbaan. Awan ti adu a saludsod ti padi iti dayta a simbaan kada Catalino ken Veronica. Kinasar ti padi da Catalino ken Veronica idi Disiembre 2, 1970. Kalpasan ti dua nga aldaw, nagsubli ni Catalino iti Hawaii.

Idi Hunio 1971, nagpa-Hawaii metten ni Veronica. Nagnaed dagiti agasawa iti 10th Increment iti Kahului, Maui.

Nagtrabaho ni Veronica iti Maui Pineapple Cannery a kas trimmer, ngem di nagbayag gapu ta masapul nga agtagibalay ken asikasuenna dagiti annakda ta ubbingda unay a mapanawanna no mapan agtrabaho.

Idi tawen 1974, nagsubli met la a nagtrabaho. Iti daytoy a gundaway, iti HC &S. Ti trabahona: agmula, weed control ken agpasayak iti danum kadagiti mula. Napadasan pay ni Veronica ti nag-part-time job iti hotel ken iti Howard Nursery. Nagretiro iti trabaho idi 2006.

Kaay-ayo ni Catalino ti agay-ayam ti Sakura, gardening ken agluto. Masansan nga isu ti agbalin a head chef kadagiti punsionan iti Old Puunene Filipino Clubhouse. Paborito a lutoen ni Catalino ti igado, adobo ken tempura.

Pimmusay ni Catalino idi Nobiembre 1999.

Rinikna unay ni Veronica ti pannakapukawna ken ni Catalino. Inako ni Veronica a nasursurona nga inayat ken impateg ni Catalino uray no dakkel ti nagbaetan iti edadda. Dina ketdi malipatan dagiti sao ti dadduma no daytoy ket angaw wenno saludsodda kenkuana, "Isu kadi ti tatangmo wenno lolo dagiti annakmo?" Ngem saan nga inkankano ni Veronica dagitoy. Imbaga ketdi ni Veronica ti kinapudno. Naimbag nga asawa ken ama ni Catalino kadakuada.

Dagiti bunga

Tallo ti nagbalin a bunga ti ayan-ayatda Catalino ken Veronica, karaman ditoy dagiti appokkoda.

Ni Joanna ti inauna, nayanak idi 1972. Nagtrabaho iti Maui Memorial Medical Center iti Human Services Department. Maysa ti anakna, ni Sierra.

Maikadua ni Karen Caldito, nayanak idi 1973. Nayasawa ken ni Chad Caldito. Nagtrabaho iti Maui Memorial Medical Center a kas ward clerk. Tallo ti annakna, da Jared ken Jordan Kekino ken Lehiwa.

Inaudi ni Randall Cachola, nayanak idi 1980. Nagtrabaho iti Joe's Upholstery. Maysa ti anakna, ni Kyler.

Kuna ni Veronica kadagiti kapatadanna, "Agiinnayat, agserbi iti Dios iti amin a kapasidad ken tulongan dagiti makasapul ti tulong."

Kadagiti agtutubo kunana: "Inkayo iti eskuela, agbasa a naimbag. Agsakdukayo iti kinasirib. Ti edukasion ti kakaisuna ken kapintasan a maawatyo."

Ipapilit ni Veronica a kasapulan unay ti pammati ken kararag. Saan a lipatan ti agyaman iti Apo gapu ta isu ti puon ken naggapuan ti amin.

Saan a maliwayan ken kanayon a makipaset ni Veronica kadagiti aktibidad iti Christ the King Church ken agserbi pay a kas Eucharistic minister, choir ken tumulong nga agdalus iti simbaan. Kameng pay iti prayer group- ti gagemna ket ikasaba ti Naimbag a Damag.*

.

.

.

.

.

NASURSURONA NGA IMPATEG KEN INAYAT

Rudy Ram. Rumbaoa

ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]

ARSENIO MIGUEL JACINTO: Panagtutunos, Panangipateg ken Taginayonen ti Makikappia iti Sabali

MAIKATLO nga anak ti Dios-ti-aluad da Victorino ken Teresa Miguel Jacinto. Napan ni Arsenio idiay Hawaii a kas maysa a sakada idi tawen 1946 tapno makidaksanggasat ken mangsapul ti naraniag a masakbayan nga agpaay iti pamiliana.

Asino ni Arsenio?

Nayanak idi Disiembre 14, 1921, ken dimmakkel iti Siudad ti Laoag. Inesponsoran ni ulitegna Perfecto Baraoidan ti ipapanna idiay Hawaii a kas maysa a contract laborer.

Agtawen laeng iti beinte singko idi panawanna ti bukod nga ili. Kadua ni Arsenio ti kabsatna, ni Alejandro Jacinto, ti kasinsinna Jose Alipio ken Alfredo Saribay. Naglugan dagitoy a lallaki iti barko nga S.S. Maunawili.

Nagrubbuat da Arsenio iti pantalan ti Salumague, Cabugao, Ilocos Sur, idi Agosto 30, 1946. Simmanglad ti barko a naglugananda iti Kahului Harbor, Maui, sangapulo ket innem nga aldaw kalpasanna a nagluasda. Nailuganda a naipan iti Pioneer Mill Co. Ltd., Lahaina, apaman a nadanon ti destinoda.

Naibalay da Arsenio ken dadduma pay a sakada iti Waine'e Village, maysa a plantation camp nga adda met laeng iti asideg ti kiskisan. Nagindeg dagitoy iti kampo nga addaan ti walo a kuarto, maysa a kusina ken pagdigosan. Agarup sangapulo ket innem amin a tao ti agyan iti dayta a balay. Naited kadakuada ti bukod a paglutoan tunggal dua a katao.

Kalpasan ti tallo nga aldaw, nangrugi a nagtrabaho ni Arsenio iti kataltalonan a kas grass cutter [aglammua iti ruot]. Natrabaho iti unos ti makatawen. Nagsueldo iti 40 sentimo iti kada oras, wenno $2.30 iti tunggal aldaw.

Kalpasan ti maysa a tawen, nagbirok iti sabali a trabaho. Nagbalin nga irrigator, wenno isu ti agpasayak kadagiti mula ken trabahona daytoy agingga a nagretiro idi 1983 a nagsueldo iti $10.00 iti kada oras.

Biag iti Waine'e Village ken ti trabaho

Iti Waine'e Village, kaay-ayo dagiti Filipino sakada ti agay-ayam iti basketball, volleyball ken uray pay ti agpallot [chicken fight]. Paggaayat pay dagiti lallaki ti agsala iti social dances--a maawagan iti manzo, no sadino nga agbayad ti makisala a lalaki tapno maisalana ti babai. Maaramat wenno mausar ti maur-or a kuarta a pagbayad nga agserbi kadagiti sabsabali pay a pasken, wenno pangsuporta kadagiti agtutubo a babbai nga agkandidata a reyna iti communal celebrations a kas koma ti Rizal Day.

Bayat ti panagtrabahona iti Pioneer Mill, nagbalin a miembro ni Arsenio iti International Longshore Warehouse Union [ILWU]. Nagbalin nga instrumento iti ILWU a nagdur-asan ti kondision ti trabaho dagiti miembro a kas iti pannakaingato ti sueldo, health benefits ken dadduma pay a kalintegan dagiti mangmangged.

Saan a malipatan ni Arsenio a nakipaset pay iti dua a welga nga inangay ti unyon.

Kalpasan a nagretiro iti Pioneer Mill, nagtrabaho ni Arsenio a kas

part-time custodian iti Lahainaluna High School, Lahaina Intermediate ken Sacred Heart High School.

Idi tawen 1963, nagawid ni Arsenio idiay Filipinas tapno agbakasion. Naam-ammona ti ubing ken napintas a balasang ni Victorina Lazaro, tubo iti Siudad ti Laoag. Nagam-ammoda iti balasang babaen ti surat.

Nairana unay nga agpagayam idi ti ama ni Victorina, ni Estanislao Lazaro iti kabsat ni Arsenio, ni Filemon Jacinto. Gapu ti daytoy, nagbalin a rangtay dagiti dua nga agpagayam a nagipaw-it iti ladawan ni Victorina ken ni Arsenio. Nagutigot da Estanislao ken Filemon a mangipatulod met ni Arsenio iti surat ken ni Victorina. Nagballigi ken nagbunga dagiti impatulod ni Arsenio a surat ken ni Victorina.

Idi nagsubli manen ni Arsenio idiay Filipinas iti tawen 1965, bulan ti Disiembre, nagam-ammon da Arsenio ken Victorina iti personal--iti Manila. Nagkallaysa ngarud dagiti dua iti Embahada ti Estados Unidos iti Manila iti isu met la a bulan. Kalpasanna, naangay ti sabali pay a panagkallaysa iti simbaan ti Laoag idi Enero 5, 1966. Nagdennada laeng iti maysa a bulan sakbay a nagsubli ni Arsenio iti Hawaii idi Pebrero 1966. Di nagbayag, simmaruno metten ni Victorina a nagpa-Hawaii idi Oktubre 15, 1966

Bunga ti ayan-ayat

Naparaburan da Arsenio ken Victorina iti uppat nga intelihente nga annak:

Ni Arthur, inauna. Nagadal ken nagturpos iti Sacred Heart High School ken Lahainaluna School. Kalpasanna, simrek iti armada ti Estados Unidos manipud 1986-1990. Naidestino idiay West Germany iti tallo ken kagudua a tawen.

Maysa a vehicle mechanic. Nagtrabaho iti Westin Maui a kas irrigation housekeeper. Nayasawa ken ni Dawn. Maysa ti anakda, ni Malino, ngem addaan tallo nga annak iti immuna nga asawana-- da Cassie-Ann, Arthur ken Bryce. Dua met ti siumanna, da Makana ken Kalani.

Ni Edith Jacinto ti maikadua. Nagturpos iti Sacred Heart High School, Lahainaluna ken Chaminade University. Naawatna ti kina-Bachelor of Business Adminstration Degree in Accounting. Nagtrabaho a kas Administrative Manager ti Bubba Gump Shrimp Company.

Maikatlo ni Jane Arruda. Nagturpos met iti Sacred Heart High School, Lahainaluna ken Unibersidad ti Hawaii. Naawatna ti kina-Bachelor of Arts Degree in Fashion Merchandising. Maysa nga Consierge Specialist Supervisor iti Westin Maui Resort.

Napili a third runner-up iti Miss Maui Filipina Pageant a nakisalipanna idi 1995. Kaay-ayona ti agsala iti hula idiay Old Lahaina Luau. Magustonna pay ti agbiahe iti sabali a lugar. Nayasawa ken ni Keli'i Arruda. Dua ti annakda, da Mason ken Leimamo.

Ni Lorraine Young ti buridek. Nagatendar iti Sacred Heart High School, Lahainaluna [Class Salutaturian- 1996]. Naawatna ti kina-Bachelor of Arts Degree in English [Creative Writing]. Isu ti Desktop Publishing Specialist ti Lahaina Galleries, Inc. Maysa pay a Pre-School Teacher idiay Florida sakbay a nagsubli iti Hawaii. Napadayawan pay a kas maysa a tsampion iti Maui District Spelling Bee idi 1988. Nayasawa ken ni Troy Young. Maysa ti anakda, ni Justice.

Ti balakad ni Arsenio kadagiti nataengan: "Panagtutunos ti sangkaamaan. Panangipateg iti tunggal maysa nga awan innimonan."

Kunana met kadagiti agtutubo: "Mapan agbasa tapno agsakdu iti napintas nga edukasion. Agpartuat nga awan riribuk, taginayonen ti makikappia iti sabali."

Kaay-ayo ni Arsenio ti agbiahe iti sabali a lugar. Napadasannan ti nagpasiar idiay Las Vegas, Washington D.C, Atlantic City ken San Francisco. Paggaayatna ti agbuya iti wrestling, agmula kadagiti nateng ken ag-baby sit kadagiti appokona. Aglaba pay iti bukodna a pagan-anay. Agdalus ken aglammua iti arubayan ti balay.

Nagbalin a rangtay ni Arsenio iti dua pay a kabsat ken kabagianna iti ipapanda idiay Hawaii.

.

.

.

.

.

ARSENIO MIGUEL JACINTO:

Panagtutunos, Panangipateg ken Taginayon ti Makikappia iti Sabali

Rudy Ram. Rumbaoa

ammuenpaydaytoy.sakada.blogspot.com

[Nabulod ti ladawan a naaramat. Maysa a buya ti grupo dagiti Filipino sakada iti kaunasan]