AGSAKDUKAYO KOMA ITI KINASIRIB

AGSAKDUKAYO KOMA ITI KINASIRIB ni Rudy Ram. Rumbaoa AGTAWEN iti duapulo ket dua ni Ernesto Agcaoili, Sr. idi napan idiay Hawaii. Nangato ti arapaap ni Ernesto para iti pamiliana isu't gapuna a napan idiay Vigan, Ilocos Sur idi tawen 1946 tapno agpirma iti kontrata nga agtrabaho iti Hawaii a kas maysa a plantation worker. Kayatna nga ipaayan ti pamiliana iti nasaliwanwan a panagbiag. Ken kayatna ti agurnong iti adu a kuarta para iti masakbayanna. Maysa a sakada ni Ernesto. Ngem asino ni Ernesto? Nayanak ken dimmakkel ni Ernesto Agcaoili, Sr. idiay Vintar, Ilocos Norte idi Pebrero 23, 1924. Napan iti Hawaii a naglugan iti barko nga S.S. Maunawili. Nagrubbuat ti nagluganan a barko ni Ernesto ken dagiti sabsabali pay a nagpirma a lallaki iti kontrata iti pantalan ti Salomague, Cabugao, Ilocos Sur idi 1946. Agingga a sibibiag, saanto a malipatan ni Ernesto dagiti kinalugananna a lallaki iti barko a bin-ig nga Ilokano iti panagturongda iti Hawaii. Innaganna ida a kas Catalino Balmilero, Macario Rivera, Presillano Passion, Silvestre Baggao, Apolonio Tabangcura ken Silvestre Peros, Sr. Kas met iti rason ni Ernesto, kalikaguman dagitoy a lallaki iti naraniag ken napimpintas a masakbayanda iti Hawaii. Kayatda a makalung-aw iti rigat dagiti pamilia a pinanawanda a mangnamnama kadakuada. Nakalalagip ken ni Ernesto ti panagbiahena Kas met kadagiti sabsabali a lallaki a kinaluganan ni Ernesto iti barko, nagbalin a nakalalagip kenkuana iti panagluganna iti barko. Agdadamo ken di mailaksid iti panagbuteng ken panagamak, nangruna idi addadan nga aglaylayag iti katengngaan ti taaw. Ngem para ken ni Ernesto, maysa met daytoy kenkuana a karit ken ekspriensa. Idi makadanon ti barko a naglugananda ti Hawaii, dagus a naidestino ni Ernesto iti plantasion idiay Hilo. Nagtrabaho iti tallo a bulan. Ngem idi agangay, tinulongan ni Isabelo Macapulay, angkel ni Ernesto tapno umakar iti pagtrabahuanna iti Maui. Nakastrek a dagus ni Ernesto iti East Maui Irrigation Plantation ti Paia. Naibalay ni Ernesto iti two-bedroom house a kaduana ti sabsabali pay a lallaki; da Tomas Bernardo ken Andres Mariano. Masarakan daytoy a kampo a nagyanan ni Ernesto iti asideg ti daan a Maui High School ken naawagan daytoy a kampo idi iti H'poko Camp. Lima a doliar ti renta ti balay iti kada bulan, mairaman ditoyen ti danum ken elektrisidad. Agsueldo ni Ernesto iti 4 a doliar iti kada aldaw a panagtrabahona. Agtrabaho ni Ernesto iti East Maui Irrigation Plantation a kas brakeman. Isu ti mangimaton iti panangikarga kadagiti nalpasen a puted nga unas iti tren a mayallatiw ken maidiskarga iti Paia Mill. Saan la a dayta, nagtrabaho pay ni Ernesto iti harvesting department ti kompania. Kalpasan ti sumagmamano a tawenna a kas brakeman, naikkan iti sabali a trabaho-- ti kina-irrigation man. Daytoy ti trabaho ni Ernesto agingga a nagretiro idi 1986. Saan a malipatan ni Ernesto ni Silvestre Peros, Sr., ti kinakaduana iti dayta a trabaho. Naragsak met iti kampo Narimat ken kasla kanayon nga agar-arapaap dagiti naslag a mata ni Ernesto a makalagip iti nagbalin a kasasaad ken biagda iti kampo a nakaibalayanda. "Naragsak iti H'poko Camp," kuna ni Ernesto. Rummuar ni Ernesto a kaduana dagiti sabsabali pay a lallaki no ti aldaw ti Biernes ken Sabado tapno mapan agudong iti sabali a kampo. Mapan agpasiar. No adda pasala, maisala amin dagiti babbai iti dayta a kampo. Mabayadan ti tunggal panagsala iti maysa a doliar. Kuna ni Ernesto a tinawen a rambakanda ti Rizal Day. Maibilang a dakkel a pasken daytoy para kadagiti Filipinos. Ket kas kaugalian, agidonar ti akinkukua ti plantasion iti maysa a baka a maparti ken maluto nga agserbi a pagsasanguan iti selebrasion. Sabali laeng ti pallot [awaganda pay ti biangan] a kaay-ayo a pakiayaman ni Ernesto. Segun ken ni Ernesto, kanayon kano idi nga ag-raid dagiti polis no manarimaan ti biangan. Agmulta kano dagiti matiliwan iti biangan iti sagsasangapulo doliar ti tunggal maysa. Ngem ti nakaay-ayat kuna ni Ernesto, no makabayaddan iti sangapulo doliar a multa, saanen a tiliwen dagiti polis ida. Tuloy ang ligaya. Bassit a pakasaritaan ti pamilia ni Ernesto Nayasawa ni Ernesto ken ni dati a Rosita Barbosa [pimmusayen]. Kas kadagiti dadduma a lallaki, nakayaw ni Ernesto iti pusaksak ni Rosita. Gapu iti dayta, saannan nga imbaybayag ket dagusna nga inkasar ni Rosita. Aktibo ni Rosita iti aktibidad ti simbaan ken iti komunidad. Agpada nga aktibo a miembro da Ernesto ken Rosita iti Kahului Filipino Community Association [KFCA] ken ti Saranay Maui [SM]. Uppat ti nagbalin a bunga da Ernesto ken Rosita: Ni Ernesto, Jr., inauna. Agtrabaho iti Haleakala Observatory. Maikadua ni Roxanne Tejada. Nayasawa ken ni Paul Tejada. Agtartrabaho iti Kapiolani Children's Hospital idiay Honolulu a kas Executive Secretary. Darlene Gascon ti maikatlo. Nayasawa ken ni Alfredo Gascon ken agdama nga agtartrabaho iti Safeway Bakery ti Kahului. Ni Leticia Akahi ti inaudi. Nayasawa ken ni Casey Akahi. Magustoan ni Ernesto ti mapan agpasiar iti old Kahului Shopping Center. Makiinnistoria kadagiti kapatadanna. Agay-ayam iti baraha, checkers, hanafuda. Kas met kadagiti pada ni Ernesto a sakada, naragsakda a manglagip dagiti aldaw a panagkakadua ken ti kaaddada iti pagtrabhuan. Ti kuna ni Ernesto kadagiti gagayyem ken kapatadanna: "Agrag-o. Agurnong iti kuarta para iti masakbayan dagiti annak. Paragsaken ti bagi!" Kadagiti agtutubo kunana: "Inkayo agbasa. Agsakdukayo koma iti kinasirib ta awan ti makatagikua iti daytoy no di laeng dakayo. Inkayo tapno adda maipannakkelyo!"