 |
| [Nabulod ti ladawan a naaramat] |
"Saan nga iti edad ti makatubeng tapno maragpat ti kayatmo. No dakkel ti pammatim, magun-odmo ti kalikagumam-- ken mariknam met ti kinaagtutubo a rikna.."
BERNARDO CARIAGA, maysa a Sakada.
Ngem Asino ni Bernardo Cariaga?
Nayanak ni Bernardo Cariaga idi Agosto 28, 1913 iti Badoc, Ilocos Norte.
Iti panawen ni Bernardo, narigat ti biag ti pamiia Cariaga. Ni Bernardo ti inaudi kadakuada a lima nga agkakabsat. Nupay marigrigat ti nagannak ni Bernardo, naipaayanda pay laeng dagiti annakda ti umno a pannuporta ken biag a nasaliwanwan.
Ngem nangato ti arapaap ni Bernardo. Kanayon ti pagsayaatan ti pamilia ti umuna nga ipangrunana.
Ti opurtunidad a simmangbay
Idi tawen 1930, iti edadna a disi-siete, simmangbay ti opurtunidad ken ni Bernardo a mapan iti Estados Unidos babaen ti tulong daydi Dios-ti-aluadna Felipe Gamponia.
Nagluas ti S.S. President Wilson a barko a nagluganan ni Bernardo iti pantalan ti Salomague, Cabugao, Ilocos Sur.
Ipakita ti iggem a papeles ni Bernardo nga agturong ti barko a naglugananna idiay Mainland U.S. tapno sadiay nga agtrabaho. Ngem idi nagsardeng ti barko iti Honolulu, sinaludsod ti maysa kadagiti nangawis [rekruter] ken ni Bernardo no adda naitugotna a napuskol a bado nga usarenna nga agturong iti Mainland ta nalamiis ti tiempo sadiay no panawen ti lam-ek. Awan ti maisungbat ni Bernardo ta dina met namnamaen ti Mainland ti destinona. Ti ammo ni Bernardo idi, iti Hawaii ti pangiturongan dagiti nangawis kenkuana nga agtrabaho.
Gapu ti daytoy, kinasarita ti recruiting officer ni Bernardo nga iti laengen Hawaii ti pakaidestinuanna. Saan a nagkitakit ni Bernardo ti singasing ti rekruter.
Kadua ni Bernardo da Felipe Gamponia ken Juan Valentin a naidissaag iti Honolulu. Kalpasanna, nagturongda iti Maui.
Ti destinasion ken kampo
Apaman a nakasangpet ti grupo ni Bernardo iti Maui, nagtarusda iti Pioneer Mill ti Lahaina. Nagyanda iti maysa a plantation camp iti Waine'e Village-- nga awaganda pay daytoy ti "Lahaina Pump." Sinabat da Andres ken Catalina Cariaga, agpada a kabagian ni Bernardo.
Nagtrabaho ni Bernardo iti irrigation system ken mabayadan ti $1.00 iti tunggal aldaw. Sabali laeng ti trabahona nga agputed ti unas ken agbagkat kadagiti naputedputed met la nga unas.
Kadagidi a panawen kuna ni Bernardo no adda makasapul ti tulong, mabalin a tulongan dayta a tao uray no saan nga isu ti naited a trabaho.
Dinayaw ketdi ni Bernardo dagidi a panawen ta awan ti pagamkanda wenno kabutengda iti uneg ti kampo- kunana a natalged a lugar, awan ti mangibalunet wenno mangiserra ti ridaw ti pagtaenganda.
Kuna ni Bernardo nga agtitinnulong dagiti Filipino. Mayarig a "dakkel a pamilia" ti puli dagiti Filipino iti dayta a kampo. Agpipinnadawat ken agpipinnaraburda iti aniaman a kasapulan ti maysa.
Kas pagarigan, pagraramananda dagiti naimula a nateng ken prutas, wenno ti "limu" [seaweed] nga alaenda iti baybay, ken dadduma pay a taraon. No adda agparti ti baboy, baka, kalding, tumulong ti amin nga adda iti kampo sadanto maikkan iti tangdanda a makipagparti.
Kadagidi immun-una a panawen iti kampo, no adda agpasken, maawsi ti amin a makidar-ay ken makipagragsak. Maysa pay, awan ti makuna idi nga imbitasion a maibunong wenno maited tapno maawis ti maysa a tao. Mapan ti amin nga agindeg iti kampo tapno tumulong iti agpasken ken ti pannakaisagana ti taraon.
Kuna ni Bernardo a naragsak tunggal maysa nga adda iti kampo.
Maangay ti parada no marambakan ti Rizal Day. Kasta met nga adda paay-ayam ken pasala. Sabali pay ti Rizal Day Queen a marambakan. Malagip ni Sally Entanal ti kaunaan a reyna ti daytoy a parambak. Nagbalin a bayabay [escort] ni Sally ni Gonzalo Aga. Maysa a naisangsangayan nga aldaw para kadagiti Filipinos ti Rizal Day Queen.
Tapno makaur-or ti pundo ti daytoy a parambak, maangay nga umuna ti social dance boxes, manzo ken ribbon dances. Daytoy a social box ket umasping iti lakuan ti di nadundon nga isalda. Ti kangatuan a tawar isu makaala iti social box ken adda gundawayna a mangisala iti kandidata.
Iti nasao a ribbon ken manzo dances, gatangen dagiti lallaki ti tiket. No ad-adu a tiket ti magatang, ad-adu ti tiansa a makasala. No maiwaragawag ti kolor a mapili, dagiti laeng addaan iti dayta a kolor ti mabalin nga agsala.
Sabali laeng ti makuna a "ladies choice dance," ditoy nga agpili ti babai ti kayatna nga isala a lalaki.
Idi tawen 1930, naikkat ni Bernardo iti trabahona gapu ti welga a napasamak iti pagtrabahuanna. Gapu ti daytoy a pasamak, napan ni Bernardo nagtrabaho iti kapinyaan nga aw-awaganda pay iti "Baldwin Pickers." Agpurosda iti pinya sada bagkaten nga ipan iti kalsada a pangalaan ken pakailugananna iti trak.
Napudno ken nagaget ni Bernardo iti trabaho. Naidiaya pay kenkuana nga agbalin a permanente a superbisor [luna], ngem ti kina-temporario a superbisor laeng ti inawatna.
Ti edukasion
Kayat ni Bernardo ti kanayon a makasursuro. Nangala ngarud iti Math ken English a klase iti Adult Education Program babaen ti panangisuro ni Mrs. Edith Matsushima iti Honokohua Elementary School. Dinayaw ni Bernardo ti kinalaing, kinasayaat ken kinapasnek a panagisuro ti naso a maestra.
"Adu ti nasursurok kenkuana," intangsit ni Bernardo.
Pinasingkedan ni Carmen Cariaga, ti balasang ni Bernardo, ti kuna ni tatangna. Kuna ni Carmen nga alisto a nakasursuro ni tatangna nupay nalakayanen daytoy.
Aktibo iti komunidad
Nagbalin nga aktibo ni Bernardo iti Filipino Honolua Community Association [FHCA] ken iti Filipino Catholic Club [FCC].
Idi 1940's, maysa ni Bernardo kadagiti Maui Volunteers, forerunner ti Hawaii National Guard [HNG], ken kaduana ni Mr. A.B. Sevilla, kdpy. Tumulong ti HNG iti pannakaipatungpal ti kinalinak ken kinatalged iti komunidad. Kameng pay ni Bernardo iti ILWU. Kadua ni Bernardo ti unyon organizers ken pannakabagi kas kada Tadao Ushiyama, Charles Cabe ken Tom Yagi.
Ti pamilia
Nayasawa ni Bernardo ken ni Lapas "Lilian" Acoba. Dua ti annakda.
Ni Carmen Cariaga, inauna ken nayasawa ken ni Catalino Garcia. Nagturpos daytoy iti Stegnography Institute of Hawaii ken nagtrabaho iti Lahaina Shores Resort- iti Guest Services Department. Tallo ti annakda: da Tina, Catalino, Jr., ken Trisha.
Maikadua ni Benny Cariaga. Nagturpos iti Lahainaluna High School ken Maui Community College- Major in Carpentry. Nagtrabaho iti Maui Land and Pine, Honolua.
Kaay-ayo ni Bernardo ti agmula kadagiti nadumaduma a klase ti nateng iti hardinna. Mapan pay agay-ayam ti bingo iti Lahaina Senior Group, Lahaina.
Kuna ni Bernardo kadagiti agtutubo: "Saan a makiapa. Agadal a naimbag tapno magun-od ti nasayaat nga edukasion."
Kunana met kadagiti kapatadanna: "Saluadan ti salun-at. Agwatwat ken kanayon koma ti panaganus."
Ammo ni Bernardo a saluadan ti bagina, ti salun-atna.
Kunana: "Saan nga iti edad ti makatubeng tapno maragpat ti kayatmo. No dakkel ti pammatim, magun-odmo ti kalikagumam- ken mariknam met ti kinaagtutubo a rikna."*
GINUNDAWAYANNA TI OPURTUNIDAD A SIMMNGBAY KENKUANA
Rudy Ram. Rumbaoa
Dagiti Koleksion a Daniw, Sarita, Kanta ken Dadduma Pay
wwwammuenpaydaytoysakada.blogspot.com
No comments:
Post a Comment