 |
| [nabulod laeng ti ladawan a naaramat] |
NE, ADDA GAYAM HAWAI'I SAKADA SOLDIERS IDI...
ni Rudy Ram. Rumbaoa
[Saan amin a napan iti Hawaii a Filipino migrants idi un-unana ti nagtrabaho iti plantasion...]
ni Rudy Ram. Rumbaoa
[Saan amin a napan iti Hawaii a Filipino migrants idi un-unana ti nagtrabaho iti plantasion...]
NO namin-ano a napagdamagan ni Anastacio Daguio,
Wahiawa-born Filipino, no ania a plantasion iti Hawaii
ti nagtrabahuanna. Awan ti ammona nga isungbat, ngem
namnamaenna ketdi a dayta ti sangkasaludsod kenkuana
dagiti lokal, puraw ken sabsabali pay a puli.
"Saan a ti plantasion. Maysa idi a soldado ti amak," dayta ti kuna ni Daguio.
Kuna dagiti agsaludsod, "Nah, kasano koma, amin dagiti Filipinos nga immay iti Hawaii ket nangrugida a nagtrabaho iti kataltalonan?"
Idi tawen 2006, rinambakan ti Hawai'i ti Maika-Sangagasut nga Anibersario ti Imigrasion dagiti Filipinos iti isla- dayta ti nangrugian iti panagsangpet dagiti immuna a sakada, wenno trabahador a Filipinos a nagtrabaho kadagiti plantasion, tawen 1906. Ket ngan-ngani rinibribu kadagitoy a trabahor, agraman dagiti pampamiliada ti simmangpet iti Hawai'i. Ngem bassit ti makaammo iti naimaldit a pakasaritaan dagiti agarup 100 a Filipino a soldado a napan iti isla iti katengngaan ti tawen 1920 para iti sabali a gagem ken gannuat.
Dagitoy a soldado ket kameng ti Philippine Scouts, maysa a yunit ti armada ti Filipinas a nabukel idi 1901 tapno maisupusop iti militaria ti Estados Unidos a nakabase idi idiay Filipinas. Kalpasan ti Umuna a Gubat ti Sangalubongan, inaprobaran ti Kongreso ti US iti pannakaitipon ti agarup 6,000 kadagitoy a soldado iti armada ti US.
Iti katengngaan ti 1920, agarup 100 a Scouts, karaman ti ama ni Daguio, ni Eugenio, ti maysa kadagiti naidestino iti Hawai'i, ken kaaduanna kadakuada ti naibalay iti Schofield Barracks a kas paset ti Army's Hawaiian Division.
Kuna ni Daguio a saan a narigatan ti US Army a nangitugot kadagitoy a soldado iti Hawai'i gapu iti ekspiriensada iti militaria. Umuna, soldadoda ngem naawisda gapu ta nalaingda a musikero ken agluto. Naikkan ti tunggal maysa kadagitoy a soldado iti Schofield Barracks ti bukodda nga akem nga aramiden iti maysa kadagiti walo a regimental bands, agpabuya kadagiti seremonia ti militaria ken kadagiti paay-ayam. Kaaduan kadagitoy a soldado ti musikero. Nagdoble ti trabahoda iti kusina, agluto iti taraon para iti tropa.
Dagiti awanan pay iti asawa a soldado ti napalubosan a nakipagnaed iti barracks ti paggaaduan, idinto a kaaduan kadagiti soldado a naasawaan ti nagnaed iti Castner Village- balay a nabangon ken naaramid iti puro a kayo iti asideg ti Wheeler Army Air Field, masarakan agarup maysa a milia ti kaadayo manipud iti dadduma a pamilia nga adda iti base.
Kuna ni Phil Soriano, dati a residente ti Castner, ti ama daytoy ni Dios-ti-aluadna a Cpl. Galo Soriano, maysa met laeng a kameng ti Philippine Scouts, "Arigna ti maysa a Filipino barrio ti purok ti Castner. No apay a nailasinkami? Gapu ta awan ti maysa a naitipon kadakami a puraw. Para kaniak, kasla nairanta ket gapu iti daytoy, nasursurok no kasano nga ipateg ti kulturatayo a Filipino."
Anamongan ni Daguio ti kuna ni Phil. "Naglatakkami gapu ta ilocano ti nagbalin a primaria a pagsasao ti nasao a purok," kunana. "Kasla dimi napuotan a nailasinkami kadagiti dadduma gapu ta komportablekami iti tunggal maysa kas ethnic group," palawag ni Daguio.
"Adda dagiti pasken ti Filipino a ditoy nga isuot/ikawesmi a lallaki ti barong tagalog, idinto nga agarauat met dagiti babbai iti aruaten ti maysa a Filipina attire. Siempre, amin dagiti ammami ket musikero, nakipagtoktokarda met kadagiti sabsabali a banda. No adda tiempoda kadakami, isurodakami no kasano nga arameten ti instrumento a pagtokar," immisem ni Daguio.
Iti agdama, manmano ti makalagip wenno, no adda man mangipalagip iti daytoy sangkabassit a pakasaritaan dagiti Filipinos iti isla. Idi nasapa a tawen ti 1940, nawara ti regimental bands idi nabaliwan a naorganisa ti Hawaiian Division ti 24th ken 25th Infantry Divisions. Ket iti tartaraudi ti tawen 1950, ngan-ngani amin kadagitoy a soldado ti nagretiro- a kaaduan kadakuada ti nakaungpot iti tallopulo a tawen iti serbisio.
Iti kangitingitan ti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan, nayakar dagiti residente ti Castner iti sabali a kuarter wenno pinagpilida ida no sadino ti kayatda a papanan iti ruar ti Schofield barracks. Namimpinsan a naperdi ti balay a naaramid iti kayo. Nasuktan daytoy iti pampubliko a parke.
Segun ken ni Daguio, pattapattaenna nga awanen ti sibibiag pay kadagiti soldado, ngem napreserba ti pakasaritaan ti pakalaglagipanda. Adu ti naaramidan dagitoy a lallaki ken nagtultuloy iti nabayag kalpasan ti panagretiroda iti armada ti US. Agarup sangadosena kadakuada ti nagbalin a miembro ti Royal Hawaiian Band. Sabali pay ti sangadosena a kimmappeng iti Honolulu Symphony, karaman ti ama ni Phil Soriano nga ammona a tokaren ti instrumento a French horn. Adu kadagiti annak ken appokoda ti naipaset a kontribusionda iti musika ti Hawai'i. Kas ken ni Daguio, kameng daytoy ti Royal Hawaiian Band. Ti renowned pianist Rene Paulo ket apoko ti maysa kadagitoy a soldado.
Ti talento iti musika, patriotismo ti agtartaray iti dara dagitoy a pamilia dagiti soldado.
"Mamatiak nga adda agarup nobenta porsiento kadagiti lallaki nga annak dagitoy a soldado a nagserbi iti miilitaria ti US, dagiti dadduma kadakuada ti nagbalin ken nangato ti ranggona [a Filipino ti puonna] iti US Army, karaman ditoy ni Tony Ventura, ti kaunaan a Filipino-American ti puonna a nangmandar iti intero a batalyon," kuna ni Soriano, retirado a kolonel.
Naidumduma ti pakasaritaan dagitoy a soldado ken ti pamiliada- iti militaria, sosial ken kultural a kontribusion iti Hawai'i. Dagitoy dagiti sabsabali pay a grupo dagiti Filipinos a nangdappat iti Hawai'i a maawagan iti "Sakada Soldiers."
Rebbengna koma ken masapul a maibunannag ken saan lattan a bastabasta maikupin daytoy a pakasaritaanda.
"Saan a ti plantasion. Maysa idi a soldado ti amak," dayta ti kuna ni Daguio.
Kuna dagiti agsaludsod, "Nah, kasano koma, amin dagiti Filipinos nga immay iti Hawaii ket nangrugida a nagtrabaho iti kataltalonan?"
Idi tawen 2006, rinambakan ti Hawai'i ti Maika-Sangagasut nga Anibersario ti Imigrasion dagiti Filipinos iti isla- dayta ti nangrugian iti panagsangpet dagiti immuna a sakada, wenno trabahador a Filipinos a nagtrabaho kadagiti plantasion, tawen 1906. Ket ngan-ngani rinibribu kadagitoy a trabahor, agraman dagiti pampamiliada ti simmangpet iti Hawai'i. Ngem bassit ti makaammo iti naimaldit a pakasaritaan dagiti agarup 100 a Filipino a soldado a napan iti isla iti katengngaan ti tawen 1920 para iti sabali a gagem ken gannuat.
Dagitoy a soldado ket kameng ti Philippine Scouts, maysa a yunit ti armada ti Filipinas a nabukel idi 1901 tapno maisupusop iti militaria ti Estados Unidos a nakabase idi idiay Filipinas. Kalpasan ti Umuna a Gubat ti Sangalubongan, inaprobaran ti Kongreso ti US iti pannakaitipon ti agarup 6,000 kadagitoy a soldado iti armada ti US.
Iti katengngaan ti 1920, agarup 100 a Scouts, karaman ti ama ni Daguio, ni Eugenio, ti maysa kadagiti naidestino iti Hawai'i, ken kaaduanna kadakuada ti naibalay iti Schofield Barracks a kas paset ti Army's Hawaiian Division.
Kuna ni Daguio a saan a narigatan ti US Army a nangitugot kadagitoy a soldado iti Hawai'i gapu iti ekspiriensada iti militaria. Umuna, soldadoda ngem naawisda gapu ta nalaingda a musikero ken agluto. Naikkan ti tunggal maysa kadagitoy a soldado iti Schofield Barracks ti bukodda nga akem nga aramiden iti maysa kadagiti walo a regimental bands, agpabuya kadagiti seremonia ti militaria ken kadagiti paay-ayam. Kaaduan kadagitoy a soldado ti musikero. Nagdoble ti trabahoda iti kusina, agluto iti taraon para iti tropa.
Dagiti awanan pay iti asawa a soldado ti napalubosan a nakipagnaed iti barracks ti paggaaduan, idinto a kaaduan kadagiti soldado a naasawaan ti nagnaed iti Castner Village- balay a nabangon ken naaramid iti puro a kayo iti asideg ti Wheeler Army Air Field, masarakan agarup maysa a milia ti kaadayo manipud iti dadduma a pamilia nga adda iti base.
Kuna ni Phil Soriano, dati a residente ti Castner, ti ama daytoy ni Dios-ti-aluadna a Cpl. Galo Soriano, maysa met laeng a kameng ti Philippine Scouts, "Arigna ti maysa a Filipino barrio ti purok ti Castner. No apay a nailasinkami? Gapu ta awan ti maysa a naitipon kadakami a puraw. Para kaniak, kasla nairanta ket gapu iti daytoy, nasursurok no kasano nga ipateg ti kulturatayo a Filipino."
Anamongan ni Daguio ti kuna ni Phil. "Naglatakkami gapu ta ilocano ti nagbalin a primaria a pagsasao ti nasao a purok," kunana. "Kasla dimi napuotan a nailasinkami kadagiti dadduma gapu ta komportablekami iti tunggal maysa kas ethnic group," palawag ni Daguio.
"Adda dagiti pasken ti Filipino a ditoy nga isuot/ikawesmi a lallaki ti barong tagalog, idinto nga agarauat met dagiti babbai iti aruaten ti maysa a Filipina attire. Siempre, amin dagiti ammami ket musikero, nakipagtoktokarda met kadagiti sabsabali a banda. No adda tiempoda kadakami, isurodakami no kasano nga arameten ti instrumento a pagtokar," immisem ni Daguio.
Iti agdama, manmano ti makalagip wenno, no adda man mangipalagip iti daytoy sangkabassit a pakasaritaan dagiti Filipinos iti isla. Idi nasapa a tawen ti 1940, nawara ti regimental bands idi nabaliwan a naorganisa ti Hawaiian Division ti 24th ken 25th Infantry Divisions. Ket iti tartaraudi ti tawen 1950, ngan-ngani amin kadagitoy a soldado ti nagretiro- a kaaduan kadakuada ti nakaungpot iti tallopulo a tawen iti serbisio.
Iti kangitingitan ti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan, nayakar dagiti residente ti Castner iti sabali a kuarter wenno pinagpilida ida no sadino ti kayatda a papanan iti ruar ti Schofield barracks. Namimpinsan a naperdi ti balay a naaramid iti kayo. Nasuktan daytoy iti pampubliko a parke.
Segun ken ni Daguio, pattapattaenna nga awanen ti sibibiag pay kadagiti soldado, ngem napreserba ti pakasaritaan ti pakalaglagipanda. Adu ti naaramidan dagitoy a lallaki ken nagtultuloy iti nabayag kalpasan ti panagretiroda iti armada ti US. Agarup sangadosena kadakuada ti nagbalin a miembro ti Royal Hawaiian Band. Sabali pay ti sangadosena a kimmappeng iti Honolulu Symphony, karaman ti ama ni Phil Soriano nga ammona a tokaren ti instrumento a French horn. Adu kadagiti annak ken appokoda ti naipaset a kontribusionda iti musika ti Hawai'i. Kas ken ni Daguio, kameng daytoy ti Royal Hawaiian Band. Ti renowned pianist Rene Paulo ket apoko ti maysa kadagitoy a soldado.
Ti talento iti musika, patriotismo ti agtartaray iti dara dagitoy a pamilia dagiti soldado.
"Mamatiak nga adda agarup nobenta porsiento kadagiti lallaki nga annak dagitoy a soldado a nagserbi iti miilitaria ti US, dagiti dadduma kadakuada ti nagbalin ken nangato ti ranggona [a Filipino ti puonna] iti US Army, karaman ditoy ni Tony Ventura, ti kaunaan a Filipino-American ti puonna a nangmandar iti intero a batalyon," kuna ni Soriano, retirado a kolonel.
Naidumduma ti pakasaritaan dagitoy a soldado ken ti pamiliada- iti militaria, sosial ken kultural a kontribusion iti Hawai'i. Dagitoy dagiti sabsabali pay a grupo dagiti Filipinos a nangdappat iti Hawai'i a maawagan iti "Sakada Soldiers."
Rebbengna koma ken masapul a maibunannag ken saan lattan a bastabasta maikupin daytoy a pakasaritaanda.
No comments:
Post a Comment