ANACLETO COSTELLO: Agbasa ket Awaten ti Napintas nga Ipaay ti Edukasion

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat. Maysa a buya dagiti Sakada nga agmulmula iti unas]

ANACLETO COSTELLO: Agbasa ket Awaten ti Napintas nga Ipaay ti Edukasion
ni Rudy Ram. Rumbaoa

"Para kadagiti agtutubo kuna da: "Mapan agbasa ket awatenda koma ti napintas nga ipaay ti edukasion ta daytoy ti mangted iti napimpintas a pagpilian iti trabaho a serkan a saan koma lattan a mapnek ti trabaho iti kataltalonan."

 
ITI tawenna a kinse, no ar-arigen, nalupoy pay la koma ti bagi ken panunot a mangsaranget kadagiti pannubok ti biag. Ngem para iti daytoy a bumarito, kas man natenneb a nakidagsanggasat ta malaksid a napadasanna, naekspiriensana no kasano ti rigat ti trabahona a kas laborer iti O'okala Sugar Plantation ti Hilo, Hawaii.

Nayanak iti Dinalawan, Narvacan, Ilocos Sur, pagilian a Filipinas idi Oktubre 15, 1912, ni Sakada Anacleto Costello. Simmangpet ni Costello iti Hilo, Hawaii idi 1927. Inesponsoran isuna ti O'okala Sugar Plantation.

Ket kas met la iti rason dagiti lallaki nga imun-una ngem isuna a napan iti Hawaii, nagdesision ni Anacleto a mapan iti Hawaii tapno birokenna ti napimpintas a gasat, masakbayan ken nalanglangto a biag- agurnong iti kuarta, ken kasta metten a kayatna ti agadbentiur. Saan a nagbayag ni Costello iti O'okala Sugar Plantation gapu iti nabileg nga impluensa ken karit dagiti kabagianna nga umallatiw iti Maui. Ket gapu iti dayta, nakitipon ngarud ni Costello kadakuada iti Maui.

Apaman a nakasangpet iti Maui, naupaan ni Costello nga agtrabaho iti Maui Pine Plantation ket matangdanan iti $2.00 iti tunggal aldaw a panagtrabahona kas water boy-- reponsibilidadna nga iwaras ti danum kadagiti trabahador para iti inumen dagitoy bayat ti panagtrabaho. Dina inkankano no aniaman ti trabahona kas iti kina-water boy.

Sabali laeng ti nagbalin a trabahona- ti mangikarton kadagiti pinya a mapuros ken nagmaneho pay iti trak agingga a nagretiro iti trabaho idi 1974.

Taldiap
Idi tawen 1939, nagawid ni Anacleto idiay Filipinas tapno mangikallaysa. Nayasawa ngarud ken ni Dios-ti-aluadna nga Eusebia Viloria. Dua ti nagbalin nga annakda, maysa a lalaki ken maysa a babai. Saan a nagsubli iti Hawaii agingga idi 1946 ta nagpirma daytoy nga agsubli kas maysa a nairaman kadagiti 6,000 a ribu a lallaki a naayaban nga agtrabaho iti plantasion iti kaunasan ken kapinyaan. Nagrubbuat ngarud dagitoy a sakada manipud iti Puerto ti Salomague, Cabugao, Ilocos Sur a naglugan iti barko nga S.S. Maunawili. Simmangladda iti pantalan ti Kahului kalpasan a naidissaag ti sumagmamano a lallaki iti Big Island, Hawaii.

Malagip pay ni Anacleto ti sumagmamano a lallaki a kinalugananna iti barko isuda: ti Dios-ti-aludana Silvestre Novida ken Silvestre Peros, Sr.; ken Elpidio Cabalo, Melecio Cabadol, Pepito Ragasa, Sinon Odocayen ken Alfredo Viloria.

Kaaduan kadagitoy a lallaki ti naibalay iti Haleakala camp a masarakan iti Pukalani ken Makawao. Iti agdama, nagbalinen a nalatak a subdibision ti dati nga Haleakala camp. Kaaduan kadagiti nagindeg iti nasao a subdibision ket empleado ti Maui Land and Pine wenno dagiti dati a trabahador ditoy.

Iti Haleakala camp, marambakan ti Rizal Day iti tunggal bulan ti Disiembre 30. Karaman iti parambak ti sala, ay-ayam ken pallot [chicken fight]. Adda met volleyball tournaments.

Segun ken ni Anacleto, mapanda pay dumayo idiay Kaua'i tapno makisalip iti volleyball. Maimbitaran dagitoy a lallaki kadagiti punsionan ken dadduma a paset ti Maui.

"Daytoy ti gapuna a manmano a makita dagiti gagayyemmi," inlawlawagna ni Anacleto.

Idi 1962, naipan dagiti lallaki ti Haleakala camp iti sabali a disso. Kaaduan kadagitoy ti napan idiay Haliimaile village. Sabali laeng dagiti nangpetision kadagiti bukodda a pamilia tapno tumipon kadakuada iti Hawaii. Dagiti dadduma a lallaki, napan iti Korean camp, maysa a kampo nga asideg iti Maui Pine work station, sakbay ti Haliimaile village.

Idi 1963, nagtibnok iti liday ken ragsak ti biag ni Anacleto. Iti dayta a tawen, nagawid ni Anacleto idiay Filipinas tapno agatendar iti pannakaipumpon ti lalaki nga anakna. Iti dayta met la a tawen, iti party nga inangay ti maysa kadagiti kabagianna, iti umuna a gundaway, nasaripatpatanna ti natayag ken nalasbang a babai iti nagan a Nena De Guzman, manipud iti Santa Ignacia, Tarlac, iti Filipinas. Inako ni Anacleto nga "love at first sight" daytoy kenkuana. Saanna unay a naammuan ti pudno a kinatao ken dina napasiar ni Nena ta nakurang ti panawenna kadaydi a tiempo gapu ta nagsublin iti Hawaii.

Nagsurat ngarud ni Anacleto ken ni Nena para iti maysa a marriage proposal. Kinapudnona, naiturong ti surat ni Anacleto a marriage proposal iti ama ni Nena a mangdawat ti pammalubosna nga ikallaysana ti balasangna. Naragsakan ni Nena iti pammalubos ti ama daytoy ket inawatna ti marriage proposal ni Anacleto.

Idi ngarud Mayo 1967, nagsubli ni Anacleto idiay Filipinas tapno ikallaysana ni Nena. Idi Nobiembre 14, 1967, simmangpet ni Nena iti Hawaii tapno makitipon ken ni Anacleto. Adu ti talento ni Nena, maysa ditoy ti panagdait.

Idi Oktubre 17, 1968, naipasngay ti lalaki nga anakda, ni Ernelito Costello. Nagturpos ni Ernelito iti University of Pacific, Stockton, California iti kina-Business Adminstration. Nagtrabaho iti Insulet Medical Devices ken isu ti napusgan nga akinsakup iti pannakaimaniher iti sibubukel nga akin-laud a paset ti Estados Unidos. Nayasawa ni Ernelito ken ni dati a Laurie Leibmann. Dua ti annakda, ni Kyle ken Maile. Agdama nga agnaedda idiay Danville, California.

Daytoy man ti balakad da Anacleto ken Nena kadagiti nataengan: "Agwatwat iti inaldaw ken taripatoen ti bukod a bagi." Para kadagiti agtutubo kuna da: "Mapan agbasa ket awatenda koma ti napintas nga ipaay ti edukasion ta daytoy ti mangted iti napimpintas a pagpilian iti trabaho a serkan a saan koma lattan a mapnek ti trabaho iti kataltalonan."

Napigsa ni Anacleto iti pisikal a bagi ken nasidap ti panagpampanunotna. Nagindeg dagitoy nga agkaingungot iti Haliimaile, Maui. Ket as maibilang a maysa kadagiti sakada, kaaduan a nangibusan ni Anacleto ti panawenna manipud 80s, 90s, ken 00s ket iti Haliimaile.

Dagiti Sakada a nakadkadua ni Anacleto iti Haliimaile ket isuda: Pedro Soriano, Guillermo Barut, Ricardo Tadeo, Silberio Yoro, Felix Bumanglag, Ricardo Yadao, Julian Palpallatoc, Felix Arafiles, Maximo Cabania ken Elpidio Cabalo.*