GREGORIO "GEORGE" BAUTISTA: Manipud Sinait agingga iti Isla ti Hawaii

Ni Marina [kaduana ni George] idi simmangpet
iti Hawaii, 1966.

Ni George idi napan iti Hawaii, 1925

Kuna ni Kristie, apoko ni George, maysa ti lolona a napan iti Hawaii tapno sapulenna ti narang-ay a panagbiag. Sinurat ni Kristie ti pakasaritaan ni George iti maysa a proyekto nga insumitena iti eskuela ken nagbalin metten daytoy a pakalaglaipan ken inspirasion kenkuana.


NAYANAK ti lolok idi Nobiembre 11, 1906 iti Sinait, Ilocos Sur, pagilian a Filipinas. Da Alejandro ken Eugenia ti dadakkelna. Iti tawenna a disinuebe idi 1925, nagdesision a sumurot kadagiti padana a lallaki nga agturong iti Hawaii tapno sapulenda ti nasaysayaat a biag para iti pamilia.

Adda idi pannakabagi ti plantasion ti kaunasan manipud Hawaii tapno allukoyen wenno awisenna dagiti lallaki iti Filipinas nangruna dagiti Ilokano nga agtrabaho iti Hawaii. Maysa ti lolok a nagpirma ti kontrata nga agtrabaho. Kalpasan ti tallo a bulan, naglayag ti barko a naglugananna a kaduana ti sumagmamano a lallaki iti baybay ti Pasipiko nga agturong iti isla ti Hawaii.

Nadanonda ti isla ti Kauai.

Nagtrabaho. Ngem kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, nagsakit isu a nagdesision dagiti luna [superbisor] nga ibaon ni George iti Maui tapno sadiay nga agpaimbag..

Kalpasan a nakaungar ken naimbagan, nangrugi a nagtrabaho iti Hawaiian Commercial & Sugar Company [HC & S] kas maysa a hana hou boy [agbakat ti pagyanan a paginuman a danum dagiti trabahador iti plantasion.] Mabayadan iti 10 cents kada oras, wenno USD 1 kada sangapulo nga oras iti kada aldaw.

Nagbirok ti sabali a trabaho. Simrek a kas helper [kadkadua] iti maysa a groseria iti Puunene nga asideg met laeng ti kampo a nakaibayalanda. Agbagkat kadagiti naisako a bagas [agdagsen ti 50 pounds kada bag] ti nagbalin a trabahona iti pagtagilakuan.

Ngem saanna a naanusan ti trabaho. Nagsubli met laeng iti HC & S ket natrabaho a kas weeder [agparut/agpagut/agparaspas] ti ruot iti talon a pakaimulaan dagiti unas. Kalpasan a nagbayag iti trabaho, nagbalin a cane harvester. Iti innem a tawen, inanusanna ti tuok ken rigat ti trabaho iti kiskisan. Naital-o kas crew chief operator agingga a nagretiro idi 1964.

Kuna ni George, "saan a mayarig a kas iti kalaka ti magna iti parke a kaduam ti apokom ti biag iti plantasion. Adu dagiti pannubok, karit no di pay tubeng a sangnguen."

Malaksid laeng a libre ti balay a pagyanan, adun dagiti pagkasapulan a mausar idi un-unana nga awanen ita-- kas koma ti kerosene wenno gas a mangluto ti taraon; pannakaisina ti lababo, banio ken kasilias ken uray pay ti paglutoan, nayadayo a mismo iti balay. Uray adda elektrisidad ken danum, mabayadan met dagitoy a serbisio. Awan pay idi ti telebision ken telepono. Pagpiaanna iti kampo, adda bukodda a grocery store, simbaan ken community hall wenno center.

Iti likmut ti komunidad dagiti Filipino ket ti sabali a puli wenno grupo manipud iti adayo a lugar a kas met kadagiti Pinoy a napan iti Hawaii a makigasanggasat tapno sapulen ti narangrang-ay a panagbiag. Adda dita ti Hapon, Tsino ken Koreano.

Simple ti biag iti kampo. Tunggal maysa, am-ammona ti sabali. Kadua ni Gorge ti dua pay a lallaki iti balay. Paggaayat ni George dagiti ay-ayam a tenis, golf ken baseball. Nakisalip ti grupoda iti Honolulu team no sadino nga inyalatda ti kinakampeonato. Nangabak pay ni George iti benneg ti handicap para ti tenis. Napeklan nga umaayam ti baseball ken tenis iti panawenna. Maysa pay daytoy a part-time soldier ti HC & S battalion. Nganngani pay naibaon a mangsalaknib ti Estados Unidos idi binomba ti Japan ti Pearl Harbor idi 1941 bayat ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat.


Panangiladawan ken bukod a bersion ni Marina ken ni George
NAYANAK iti isu met la a tawen a simmanglad dagiti immuna a 15 nga Ilokano immigrants iti Hawaii idi 1906, kinaubingan ni George dagiti kapatada ken gagayyemna a kas kada Genaro Ibanez ken kabsatna, ni Jose Bautista iti Kampo 6; ti maudi a kampo a naikkat iti Puunene.

Iti uneg ti 31 a tawen, nagtalinaed iti Hawaii, nagtalinaed a nairamuten ti kaaduan a panagbiagna iti plantasion. Idi 1956, nagdesision nga agbakasion iti Filipinas iti kaunaan a gundaway kalpasan ti tallo a dekada. Nasunotan ti panagsublina iti Filipinas idi 1961 a kinuyog ni Pedro Ibarra.

Iti dayta a tiempo, naawis nga agatendar ni George iti panagkallaysa da Pedro ken Agrifina Tumbaga. Nasaripatpatan ni George ni Marina Agsalog, agtawen ti 19 ken kasinsin ni Agrifina. First love at first sight ti narikna ni George ken ni Marina. Ngem saan idi nga inkankano ni Marina ni George.

Nagala da George ken ti gayyemna ni Marcelino ti adu a ladawan iti nasao a pasken. Idi Abril 1, 1961, saan nga ammo ni George nga isu ti aldaw a panagkasangay ni Marina. Napan da George ken Marcelino iti balay da Agrifina ket impakitada dagiti ala a ladawan. Kasta unay ti ragsak da Agrifina ken Marina a nakakita kadagiti ladawan. Ipagarup met da George ken Marcelino a nairanta a naluto ti sinam-it a kankanen a naisagana a naipasango kadakuada iti panagkasangay ni Marina.

Manipud idin, nagbalin a nerbioso ni Marina tunggal makitana ni George. Gapu iti ipakpakita ni George a kinasayaat kenkuana, naamiris ni Marina a nadalus ti intension ti baro iti masansan a pannakisaritana iti balasang. Ngem no dadduma, masdaaw lattan ni Marina ta uray asino ti kakuyogna a mapan maki-shopping, pagammuan ta agparang lattan ni George iti lugar a papananna. Madlawna a naanus ketdi ti baro ket atapenna nga aramidenna amin a pamuspusan tapno matagikuana ti pusona.

Iti maysa nga aldaw, kiniddaw ti baro no mabalinna a pasiaren ti balasang iti pagtaenganda tapno kasaritana ti nagannak ti balasang maipanggep ti pammalubos ken bendisionda iti plano ni George a mangikallaysa ken ni Marina.

Pinatgan ni Marina ti kiddaw ni George. Ngem kalpasan ti fiesta ti panangipalubos ti balasang a panangpasiar ti baro.

Nagbalin a tipiko ken tradisional ti seremonia ti maipapan iti panangitani ti babai iti lalaki kadagiti Ilokano idi un-unana a tiempo, a dagiti met laeng nataengan ti mangisagana ti amin a detalye ti kallaysa.

Nagkallaysa ngarud da George ken Marina iti simbaan ti Katoliko iti Sinait idi Mayo 20, 1961. Engrande ti kasar ken punsion.

Nagsubli ni George iti Hawaii kalpasan ti kasar. Simmaruno met ni Marina ken ni George a nagpa-Hawaii idi Agosto 20, 1966. Nagnaed dagiti agasawa iti McGerrow Camp iti tallo a tawen sakbay nga immakarda ti pagyanan iti Kahului idi 1970.

Naparaboran da George ken Marina iti babai nga anak, ni Mary Grace, ken dua nga appoko.

Kuna ni Mary Grace: "Pinadakkelnak ni amak ta nagretiro idin iti trabaho. Mannarimaan pay laeng nga agtartrabaho ti inak. Intedna amin nga ayat ken pammategna kaniak. Naanus, nagaget ken managayat unay nga ama ken asawa ti amak. Magustoanna unay ti agestoria maipapan no kasano a dimmakkel iti Filipinas ken no kasano ti rigat ti trabahona iti kaunasan. Masansan a kuna ti amak kaniak, 'Lucky You Live in Hawaii.'

Managparabor nga ama ken asawa. Kanayon a mangted. Tinulonganna pay ti kabsatna, ni Lazaro Bautista, tapno laeng napintas ti masakbayan dagiti annakna. Paggugustok unay ti sumurot iti amak no adda papananna nangruna iti old Kahului Shopping Center. Makiay-ayamak kadagiti kapatadak nga ubbing iti sango ti Ah Fooks Supermarket bayat a makiinnistoria ti amak kadagiti gagayyemna iti sirok ti kayo."

Nagretiro metten ni Marina iti trabaho. Magustoanna ketdi ti agbaniaga iti sabali a disso. Nadanonnan ti Israel, Egypt, Greece, Turkey, Portugal, France, Italy, Spain, Australia, New Zealand, Amsterdam, Russia, Sweden, Norway ken Finland.

Pimmusay ni George idi Nobiembre 1994.



GREGORIO "GEORGE"BAUTISTA: Manipud Sinait agingga iti Isla ti Hawaii
Rudy Ram. Rumbaoa
Dagiti Koleksion a Daniw, Sarita, Kanta ken Dadduma Pay
[wwwammuenpaydaytoysakada.blogspot.com]