Saan a Tubeng ti Kinalakay ken Kinabaket kada Federico ken Presentacion

SAAN A TUBENG TI KINALAKAY KEN KINABAKET KADA FEDERICO KEN PRESENTACION
ni Rudy Ram. Rumbaoa

Saan a patien da Presentacion ken Federico nga ibusen ti oras babaen iti panagtugtugaw lattan nga awan ti ar-aramidenna. Kayatda ti agtignay ken agtrabaho. "Nasayaat unay iti salun-at," kuna dagitoy agkaingungot...

HAWAII-born Sakada. Dayta man ti kunada.

Ngem manmano ti makaammo iti daytoy 1946 a Sakada a nayanak iti Hawaii- ni Federico Pagdilao.

Asino aya ni Federico Pagdilao?
Iti nasapa a tawen ti 1920's, nagdesision da Mr. & Mrs. Laureano Pagdilao ti Pinili, Ilocos Norte, nga agturong iti Hawaii tapno makigasanggasat ken sapulen ti nanamnam-ay a panagbiag- ti masakbayan ti pamilia. Ket idi ngarud nakasangpetda iti Big Island, Hawaii, dismayado dagitoy nga agasawa ta ipagarupda a napintas ti biag iti isla. Ti ammoda, nam-ay ti masangpetanda. Ngem naduktalanda laeng a narigrigat pay ti panagbiag iti Hawaii ngem ti biag iti ili a pinanawanda.

Nayanak ni Federico idi Oktubre 26, 1924, iti North Kohala ti isla manipud kadagitoy a sakada. Idi tawen 1927, tallo ti tawen ni Federico idi nagdesision ti pamilia Pagdilao nga agsubli idiay Pinili, Ilocos Norte. Ket ditoy a dimmakkel ni Federico a napnoan sirib, guapo ken napigsa nga agtutubo.

Tawen 1946 idi simmangpet dagiti pannakabagi ken pinusgan ti Hawaiian Sugar Plantation Association iti Filipinas tapno agrekrut kadagiti napipigsa nga agtutubo a mayat nga agtrabaho iti agpada a kapinyaan ken kaunasan ti Hawaii. Maysa ni Federico Pagdilao ti naawis ken nagpirma iti kontrata. Para ken ni Federico, kayatna met nga isaganaan ti naraniag a masakbayanna nupay ti kinapudnona, naggapun daytoy iti Hawaii.

Naglugan ngarud ni Federico ken dadduma pay a lallaki iti barko a S.S. Maunawili. Nagrubuat ti barko manipud iti Puerto ti Salomague, Cabugao, Ilocos Sur. Bayat ti panaglayag ti barko iti taaw, saan a pulos napadasan ni Federico ti nagsakit. Napigsa ketdi ti resistansiana gapu ta kabanbannuaganna. Dua a sakada ti malagip a kinaluganan ni Federico iti barko: da Domingo Viloria ken Juan Bumanglag.

Apaman a nakadanonda iti baybay ti isla ti Hawaii, nagsardeng ti barko iti Kauai ken Honolulu sakbay a naglayonda iti Maui. Simmangladda iti Kahului Harbor, ket manipud iti pantalan, inlugan ida dagiti plantation workers sada naipan iti kampo a pagyananda.

Iti Kampo ken Trabaho ni Federico
Nangrugi a nagtrabaho ni Federico iti Baldwin Parker [Honolua, Plantation ti Lahaina] Pineapple Plantation, ngem apagbiit laeng. Immakar daytoy iti HC & S Sugar Plantation. Nagnaed iti Camp 3 [Spreckelesville] agingga nga immakar iti Kahului.

Iti Kampo Tres, ti Dios-ti-aluadna a kabsatna Pedro, karaman da Pablo Estabillo, Juan Aganon ken Fernando Saino ti kinaduana a nagnaed iti maysa a balay. Nagdalus iti irrigation pipes tapno mapaalisto ti panagayus ti danum ti nagbalin a trabaho ni Federico. Tumulong pay daytoy nga agmula iti unas. Nagtrabaho ditoy kas irrigator agingga iti panagretirona. Kinaduana ni Dios-ti-aluadna Silvestre Peros, Sr. iti irrigation department. Idi nangrugi a nagtrabaho iti HC & S, matangdanan daytoy iti 47 cents iti kada oras. Ket idi nagretiro ni Federico iti trabaho, nasurok a $10 ti bayadna tunggal oras a panagtrabahona.

Inako ni Federico a naragsak ti biagda iti Kampo Tres a nagyananda. Naragragsak idi ngem ita. Adu ti naam-ammona a gagayyem iti kampo, saan a kas ita nga uray pay karrubana ken ka-Filipinoan, dida pay aggaammo.

Adu dagiti pasken iti Kampo Tres, kuna ni Federico- kas koma iti pannakarambak ti Rizal Day, buniag, panagkasangay ken pakasar. Magustoan unay ni Federico dagitoy a klase ti ramrambak. Nagbalin pay a popular ti pallot wenno biangan nupay saanna ammo ti agay-ayam iti daytoy ngem kaay-ayona ti agbuya.

No adda pallot, agluto dagiti babbai iti kankanen [dessert] nga ilakoda kadagiti mapan makibiangan. Sabali laeng dagiti natnateng ken prutas a matiendaanan iti swap meets.

Iti paset ti kontrata dagiti sakada, naikkanda ti libre a panagbiahe- roundtrip- nga agturong idiay Filipinas. Gapu iti daytoy, ginundawayan ni Federico ti nagawid. Tawen 1952 idi nagawid ni Federico idiay Filipinas tapno agsapul ti kapunganna.

Nagam-ammoda ken ni Presentacion
Bayat ti bakasion ni Federico iti Filipinas, kayat a yam-ammo ti maysa kadagiti kasinsinna ti maysa a nalasbang a balasang iti nagan a Presentacion, taga-Pinili met laeng. Nagbasa ni Presentacion iti Pinili Institute ken aktibo daytoy iti ay-ayam ken dagiti aktibidad ti simbaan. Ngem saan nga interesado ni Presentacion a kaam-ammo ti kassangpet a Hawayano. Ngem dagiti gagayyem ni Presentacion, suggsugsoganda daytoy a kaam-ammona ni Federico, ngem kasla awan sumgar a buokna iti baro.

Nupay kasta, ti kasinsin ni Federico ti nangipamuspusan tapno agam-ammoda ken ni Presentacion. Ket idi nagsango da Federico ken Presentacion iti kaunaan a gundaway, dagus a naginnasideg ti rikna dagitoy agingga a nagtungpal iti kallaysa. Naglantip dagiti puso da Federcio ken Presentacion idi Enero 10, 1953 iti simbaan ti Pinili, Ilocos Norte.

Idi dumteng ti aldaw a panagsubli ni Federico iti Hawaii, adda nagbalin a problema- dina mabirokan dagiti papelesna. Saan a makasubli iti Hawaii. Napukawna dagiti kangrunaan a papelesna nga agbiahe. Ngem adda ketdi nagsayaatan ti pannakapukaw dagiti papelesna, maysa a blessing in disguise ti pannakayalud-od ti panagawidna. Ket nagbati iti Filipinas iti nabayag bassit a tiempo bayat iti panangitrabahona ti papelesna nga agsubli iti Hawaii. Naipapasna a nadennaan ni Presentacion. Kalpasan ti lima a bulan, idi Mayo 1953, nakasubli met laeng ni Federico iti Hawaii.

Federico ken Presentacion, dagiti Annak- Pamilia
Ni Ruth Waikiki ti inauna. Agtrabaho iti pagopisinaan ti maysa a doktor iti Honolulu. Dua ti annakna.

Maikadua ni Joel Pagdilao, agtrabaho iti Four Seasons Hotel kas carpentry maintenance person. Nayasawa ken ni Blossom. Tallo ti annakda ken maysa ti apokona.

Ni Eileen Uyehara ti maikatlo. Retirado a school teacher. Nayasawa ken ni Kenneth. Dua ti annakda. Agnaed ti pamiliana idiay Palau.

Inaudi ni Edwin, agtrabaho iti Four Seasons Hotel kas bellman. Nayasawa ken ni Drucila, tallo ti annakda.

Kuna da Presentacion ken Federico: "An-anusan dagiti appoko. Agwatwat ken magna iti inaldaw, no kabalinan pay ti bagi, agsapul iti part-time job."

Ti balakad dagiti agasawa kadagiti agtutubo: "Agbalin a nasayaat ken nalinteg, agay-ayam iti ania man a klase ti sports, makipaset iti aktibidad ti simbaan. Iti kastoy a wagas, saan a masayang ti panawenyo."

Saan a patien da Presentacion ken Federico nga ibusen ti oras babaen iti panagtugtugaw lattan nga awan ti ar-aramidenna. Kayatda ti agtignay ken agtrabaho. "Nasayaat unay iti salun-at," kuna dagitoy agkaingungot.

"Saan a tubeng ti kinalakay wenno kinabaket no agpaguska nga agpart-time job, adda iti panunot ken no napnoanka ti pammati iti espiritu, kabaelam nga aramiden ti aggunay," daytoy ti balakad ti doktor ni Presentacion.

Maysa a crossing guard ni Federico dagiti estudiante ti Lihikai School sakbay ken kalpasan ti klase. Agtrabaho met ni Presentacion iti Maui High School kas custodian iti sumagmamano nga oras ti tunggal aldaw. Agpada dagitoy nga umanamong nga awan dakesna ti agtrabaho basta kabaelan ti bagi ken tapno mataginayon iti naimbag a salun-at.*