ARTHUR SUMABAT: Pagulidanan nga Anak ken Ama

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat iti salaysay. Ladawan ti dua a sakada nga agputputed iti unas]

ARTHUR SUMABAT: Pagulidanan nga Anak ken Ama
ni Rudy Ram. Rumbaoa

"Planuen a nasayaat ti masakbayan. Saan nga agsuko. Kanayon a padasen a padur-asen ti bukod a bagi ta adda nailatang a siled ti panagdur-as." 

MAYSA a sakada, nagaget nga agtrabaho tapno magun-od ti arapaapna, isu dayta ni Arthur Sumabat.

Nayanak ni Arthur idiay Santo Domingo, Ilocos Sur, idi Mayo 2, 1927. Iti saan nga inkakaayatan ni Arthur, gulpe a nagbalin a pannakaama ti pamilia gapu iti ipupusay daydi amana idi Maikadua a Gubat iti Sangalubongan. Iti determinasionna a mangbiirok iti napimpintas a masakbayan ti pamiliana, pudno, saanna nga inlibak, kinayatna met ti makapan iti Hawaii tapno agtrabaho. Ngem gapu ta menor de edad, ti ina daytoy ti nagpirma iti kontrata para ken ni Arthur tapno maibilang a maysa kadagiti 1946 a rekrut a mapan agtrabaho iti plantasion ti kaunasan ken kapinyaan iti Hawaii.

Nagasat ni Arthur ta nairaman ti naganna iti listaan dagiti naawis nga agtrabaho iti Hawaii. Apagisu laeg ti bilang ti quota a kasapulan dagiti recruiters idi nagpirma ti inana. Ket nupay nairaman ni Arthur kadagiti baro a rekrut, nalidayan met iti saan a pannakaawat dagiti immun-una kenkuana a nagpirma gapu iti nadumaduma a rason. Ngarud, maysa ni Arthur kadagiti 1946 a Sakada a nagbiahe a nagpa-Hawaii.

"Nakem ti Apo Dios daytoy," kuna ni Arthur. "Agyamanak unay kenkuana!"

Nagrubbuat ti barko a S.S. Maunawili nagluganan dagitoy a lallaki iti Puerto ti Salomague, Ilocos Sur, idi Mayo 1946. Nakadanon ti barko iti Maui, Hawaii, iti bulan ti Hunio iti dayta met la a tawen ken dagus a nagtrabaho ni Arthur iti Hawaiian Commercial & Sugar Company. Nagnaed ni Arthur iti Young Hee Camp, maysa a kampo nga adda iti asideg ti tiangge, ti dati a Maui Shokai, iti dakkel a swimming pool ti Puunene.

Kuna ni Arthur nga aggaammo ti tunggal maysa a ka-Filipinoan nga agnaed sadiay, ken ammoda nga ipateg ken isakit ti tunggal maysa a ka-pulida. Adu dagiti pagtitiponanda kadagitoy a gagayyemna, nangruna iti pasala. Paggugusto idi ni Arthur ti mapan agbuya iti sine iti Puunene. Kunana a maysa daytoy a kararagsakan a paset ti panaginanana kalpasan iti naunday a panagtrabahona nga agmalmalem. Uppat a tawen a nagtrabho iti HC & S. Nagparaspas iti ruot, agptuted iti unas a maimula ken agpadanum iti taltalon ti trabaho ni Arthur.

 
Idi tawen 1950, naayaban ni Arthur a napan nagsanay iti armada ti Estados Unidos ken nagserbi iti Korean War agingga iti Nobiembre 1952. Sakbay a napan iti armada, naguyugoy ken naawis ti rikna ni Arthur iti maysa a napintas a balasang a naam-ammona. Nainaganan daytoy a kas Flossie Bolosan Lubera, maysa a local born Filipina. Ngem gapu ta sangsangpet idi ni Arthur a naggapu iti Filipinas, saan nga interesado ni Flossie kenkuana. Para ken ni Flossie, ibilangna ni Arthur kas "Filipino Boy."

Iti sabali a bangir, magustoan ken kayat ti ina ni Flossie ni Arthur a para iti balasangna. Ket gapu iti dayta, inimbitaran ti ina ni Flossie ni Arthur iti pagtaenganda tapno pasiarenna ni Flossie. Inkalintegan ni Flossie idi a pagwadan ti istrikto dagiti nagannak kenkuana. Saan a mapalubosan a mapan maki-date, wenno mapan iti pasalaan ken dadduma pay nga aktibidad dagiti agtutubo. Ngem iti panaglabas ti panawen, kinayatna met laeng ta naguapo, nasingpet ken makaay-ayo ni Arthur. Siempre, kayat dagiti nagannakna ni Arthur nga agbalin a manugangda.

Idi nagsubli ni Arthur manipud iti Korean War, naituloy ti relasionda. Kas tradision dagiti Filipino, napasamak ngarud ti "panangdanon ti partido ti lalakian iti partido ti balasang iti pagtaenganda." Natulag ngarud ti kasar da Arthur ken Flossie. Nagkallaysa da Arthur ken Flossie idi Oktubre 3, 1953 iti Holy Family Catholic Church iti Puunene. Naangay ti padaya iti pagtaengan dagiti nagannak ni Flossie iti Camp 6 [maysa a kampo nga adda iti asideg ti Animal Shelter iti agdama], agarup dua gasut dagiti naimbita a sangsangalili. Nakipagnaedda Arthur ken Flossie kadagiti nagannakna manipud 1953 agingga iti 1957, kalpasanna, immakarda iti Spanish B [maysa a kampo iti HC & S mill]. Ket idi 1960 agingga iti 1987, nagnaedda iti 6th Increment sakbay nga immakarda iti 11th Increment.

Managayat nga agsursuro kadagiti baro a teknolhiya ken trabaho ni Arthur. Bayat ti panagtrabahona iti HC & S a kas katulongan ti maysa a mekaniko iti rabii, simrek a nagbasa iti aldaw iti Maui Technical School [ti Maui Community College]. Nagadal pay iti adult education iti Baldwin tapno maawatna ti High School Diploma. Ibilang ni Arthur a pannakidangadang daytoy gapu iti akemna iti pamilia ken saan nga agnanayon a maited ti naimbag a gasat kenkuana. Pudno a sakripisio daytoy para kada Arthur ken Flossie, ngem ammoda nga agpadpada a pagsayaatan daytoy ti pamilia.

Idi 1960, naluktan ti baro nga opurtunidad. Naglusulos ni Arthur iti HC & S tapno awatenna ti trabaho iti armada kas maysa a reservist. Nageksamen, naipasana ket nagtrabaho sadiay iti tallo a tawen kas Administrative Supply Technician. Idi 1963, naluktan manen ti sabali nga opurtunidad kenkuana, nagekasamen para iti Post Office, nakapasa, ken nagtrabaho sadiay kas Senior Clerk agingga iti panagretirona idi 1990. Nabigbig idi 2002 kas maysa kadagiti Outstanding Older American Nominee of Maui babaen ken ni pasado Maui County Mayor Kimo Apana.

Adun a lugar ti napanan da Arthur ken Flossie kalpsan ti panagretiroda iti trabaho. Manipud iti Post Office ni Arthur, ken kas Maui Memorial Medical Center Billing Clerk ni Flossie idi 1991- impanakkelda a nabaddekandan ti Africa, Alaska, South America, Mediterranean, China, Singapore, Korea, Taiwan, Indonesia ken Mexico. Paggaayatda ti ballroom dancing ken kamengda ti Valley Isle Dance Club ken Aloha Ballroom Academy. Karaman pay ni Arthur iti Gateball Club. Mapan iti Japan ken Korea ti nasao a club para iti Gateball tournaments. Idi tawen 2000, nangabak ti Gateball Club a kimmappengan ni Arthur.

Naparaburan dagiti Sumabat iti tallo nga annak a lallaki:
*Ni Edward, inauna, nayasawa ken ni Diana Fong. Naawatna ti Business Administration degree manipud iti University of Hawaii- Manoa. Nagtrabaho iti Allstate Insurance iti Washington State. Maysa ti anakda, ni Taryn, maysa a National Honor Roll Student.

*Maikadua ni Allen. Nagturpos iti Maui Community College with a degree in Carpentry. Agnaed iti Maui.

*Inaudi ni David. Nagturpos iti Unibersidad ti Hawaii- Manoa iti Business Administration degree. Nagtrabaho iti Honolulu for Comprehensive Financial Planning. Nayasawa ken ni dati Julie Lumives. Maysa ti anakda, ni Jaydee.

Ti balakad ni Arthur kadagiti ub-ubbing ken agtutubo: "Planuen a nasayaat ti masakbayan. Saan nga agsuko. Kanayon a padasen a padur-asen ti bukod a bagi ta adda nailatang a siled ti panagdur-as."

Para kadagiti nataengan, kunana: "Agwatwat. Agbalin a kanayon nga aktibo iti trabaho. Agbalin a positibo iti panunot ken aramid."*