JULIAN PALPALLATOC: "Agan-anus, Denggen ken Respetaren ti Opinyonda"

[Maysa a buya dagiti sakada nga agmulmula iti unas]

JULIAN PALPALLATOC: "Agan-anus, Denggen ken Respetaren ti Opinyonda"

"Mamatiak a dakkel unay ti pammati dagiti nagannakko iti Apo, ta naparaburanda iti salun-at ken ragsak gapu iti napaut a panagbiagda iti Hawaii. Nalaus unay ti panagyaman ken maipannakkelko ti amak iti sabsabali gapu iti turedna a nagbanniaga ken naglugan iti balsa. Awan ti kinasiribda kas ekspektaren, ngem naglayagda iti nalawa a taaw para iti naraniag a masakbayan..."

ITI pannakarambak ti Centennial Celebration dagiti Sakada iti Maui, Hawaii idi tawen 2006, sinurat ni Marilyn Villon daytoy:

"Simmangpet ti amak iti Hawaii idi Setiembre 2, 1928. Kuna ti amak [Julian Palpallatoc] nga immay iti Hawaii tapno agtrabaho ken ipaayna kadakami nga annakna ti napintas ken naranraniag a masakbayan. Ammona a narigat ti biagmi idiay Filipinas isu't gapuna a kinalikagumanna a suboken ti maysa a banag a dina pay idi inaramid.

Kinalikaguman idi ti ina daytoy nga ileppasna nga umuna ti agbasa, ngem dakdakkel ti awis nga ipapanna iti  Hawaii, ken tapno agtrabaho ket tulonganna ti pamiliana. Malagip ti amak a narigat ti agbirok iti panggedan kadagidi a tiempo. Nupay kasta, inupaan dagiti tattao isuna gapu ta ubing ken nasalun-at.

Kaay-ayona ti agluto ket nagtrabaho daytoy iti Kula Sanitorium kas maysa a kabadangan iti kusina. Maragsakan iti panagisagana kadagiti taraon ken sindadaan a tumulong daytoy iti sadino man a makasapul iti tulong. Ngem di mabayag, pinaglusulos ti pagtrabahoanna gapu iti rason ti civilian labor requirement. Saan pay a citizen ti Estados Unidos.

Immakar ngarud, napan idiay Oahu ket nagtrabaho iti Outrigger Canoe Club iti sumagmamano a tawen. Nagtrabaho pay daytoy kas chauffeur. Idi kuan, nakaala ti posision iti U.S. Naval Hospital kas mess attendant. Ngem kalpasan a nagsakit, naglusulos ket nagsubli iti Maui. Idi adda pagdur-asan ti salun-atna, pinadasna manen ti sumrek ti trabaho iti Kula Sanitorium. Ngem imbaga ti Kula Sanitorium nga upaanda laeng dagiti nagan a nakalista iti Civil Service. Ngem saan a nagsardeng agingga nga adda nangupa kenkuana nga agtrabaho- iti kompania ti pinya kas maysa a field laborer.

Kabayatan ti kaaddana iti Hawaii, saanna a nalipatan ti pamilia a pinanawanna idiay Filipinas. Nagipatulod iti surat, ladawan ken pinansial a suporta. Bayat kadagitoy a tiempo, kas paset iti panaglinglingayna, mapan iti baybay a kaduana dagiti gagayyemna. Paggugustona pay ti agmula kadagiti nagduduma a klase ti natnateng iti garden na ken agtaraken iti manok.

Di malibak, nasubokanna met ti nakipallot ket daytoy ti maysa a pamataudanna ti pamastrekan. Ket sadiay, nagsarakda ken ni Angkel ko sana inyam-ammo iti kabsatna, ni Pacita, ti inak. Nagkallaysada idi 1968 ket naparaburanda iti lima nga annak. Nasapa a nagretiro ti amak idi 1972, tapno tulonganna a padakkelen dagiti annakna bayat nga agtartrabaho ti inak. Malagipko a no malpas a maitulnog ti amak ti inak iti pagobraanna iti bigat, mapan makitipon kadagiti gagayyemna iti Haliimaile Park. Into no kuan, magmagna dagitoy kas maysa grupo ket lawlawenda ti baseball field kas paset ti panagwatwatda. Paggaayatna ti tumulong nga agluto kadagiti Tata's iti Haliimaile Club no kasta nga adda panagtitipon wenno punsion.

Mamatiak a dakkel unay ti pammati dagiti nagannakko iti Apo, ta naparaburanda iti salun-at ken ragsak gapu iti napaut a panagbiagda iti Hawaii. Nalaus unay ti panagyaman ken maipannakkelko ti amak iti sabsabali gapu iti turedna a nagbanniaga ken naglugan iti balsa. Awan ti kinasiribda kas ekspektaren, ngem naglayagda iti nalawa a taaw para iti naraniag a masakbayan.

Iti daytoy a sagut kadakuada, naited iti pamiliada ti opurtunidad a makapaddak iti makunkuna a paraiso- ti Hawaii. Kasta met a kayatko ti agyaman iti komunidad iti pannakabigbig dagiti Sakada gapu iti yuumayda iti America ken ti amin a naaramidan ken kontribusionda kadagiti naglabas a tawen."

NAYANAK ni Julian Palpallatoc idiay San Ildefonso, Ilocos Sur, idi Pebrero 13, 1910. Nagrubbuat ti naglugananda iti Puerto ti Salomague, Cabugao, Ilocos Sur, a kaduana ti agarup 150 a sakada a naglugan iti balsa [sailboat] a naaramid iti bayog ken kayo ti narra. P.I. hardwood, ken naglayag da idi Hulio 1928. Umabot iti dua a bulan sakbay a nadanonda ti Honolulu idi Setiembre, iti dayta met la a tawen.

Segun ken ni Julian, pisol-pisol ti panagbiaheda. Dagiti 150 a lallaki ket bin-ig nga agtutubo ken napigsa a kas met laeng ken ni Julian Palpallatoc, ngem narisgo daydi a panagbiaheda.

Kas maysa nga ambisioso nga agtutubo, adu dagiti nagsapsapulanna iti trabaho iti isla ti Hawaii. Napan pay idiay Lanai a nagtrabaho iti kapinyaan ken kasta met iti HC & S ken iti Maui Pine agingga a nagretiro idi 1972.

Nayasawa ni Julian Palpallatoc ken ni dati a balasang Pacita Delos Santos. Kas iti nadakamat ni Marilyn iti insuratna, kabsat ni Pacita ni Nemesio Delos Santos, maysa met laeng a Sakada, isu ti puon ken gapu no apay a naginnasideg ti rikna da Pacita ken Julian. Nupay adda dagiti sabsabalii pay nga agrayo ken ni Pacita tapno ikallaysada daytoy, ni Julian ti kagagasatan kadakuada. Nagkallaysada iti Christ the King Church idi Disiembre 7, 1968. Ket manipud idin, nagindegda iti Haliimaile, Maui. Lima ti annakda.

Ni Julita Ho'okano ti inauna. Nagturpos iti Maui Community College iti degree a kina-Administrative Technology. Natrabaho iti Grand Wailea Hotel kas PBX operator. Nayasawa ken ni John Ho'okano. Dua ti annakda.

Maikadua ni Marilyn Villon. Nagturpos iti MCC iti degree a kina-Administrative Technology. Nagtrabaho iti Maui County prosecutor's office. Nayasawa ken ni Efren Villon. Tallo ti annakda.

Maikatlo ni Susan Wood. Nagtrabaho iti Grand Wailea Hotel kas front desk attendant. Ni Gary Wood ti kaingungotna. Maysa ti anakda

Ni Lourdes Palpallatoc ti maikapat. Nagturpos iti MCC iti degree a kina-Human Services in Early Childhood Education. Agdama nga agtrabaho iti Wailuku Hongwanji Pre-School kas maysa a mangisursuro.

Ni John Palpallatoc ti inaudi. Nagturpos iti MCC iti degree a kina-inhiniero. Agtrabaho iti Grand Wailea Hotel, iti engineering department.

Idi ubing pay ni Julian, kaay-ayona ti agluto ken tumulong kadagiti punsionan a kaduana ti gayyemna, ti Dios-ti-aluadna a Lucio Calina. Paggaayatda a lutoen ti pork wenno beef bone tempura. Paggaayatna pay ti mapan iti baybay tapno agpidut iti "limu" [seaweed] ken "pipipi" [shellfish]. Kaay-ayona pay ti mapan iti Las Vegas.

Ti balakad da Julian ken Pacita kadagiti nataengan: "An-anusan dagiti annak, denggen ti kayatda nga ibaga, respetaren ti opinyonda ken kasta met a makikompromiso kadakuada."

"Tarigagay, Kinaanus ken Sagut iti Pamilia," dayta ti kinatao ni Julian Palpallatoc.