SILVESTRE BAGGAO: 1946 Sakada

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat. Ladawan ti pamilia ti maysa a Sakada]

SILVESTRE BAGGAO: 1946 Sakada
ni Rudy Ram. Rumbaoa

Pinasiarna ngarud daytoy ket liniwliwana. Impudno ni Silvestre ti kaririknana iti balasang. Inlawlawag ti baro nga awanen ti mabalin ti balasang ta addan daytoy iti Hawaii. Sabalin ti biagna iti Hawaii, ket saannan a namnamaen pay nga agsinubliananda iti boyprenna. Ken maysa pay kuna ni Silvestre, "amangan no insukatnakan iti sabali."

GUAPO ken aktibo nga indibidual iti komunidad ti maysa kadagiti kaubingan a 1946 Sakada- isu dayta ni Silvestre Baggao, nayanak idiay Santa, Ilocos Sur idi Hulio 5, 1927. Maysa ni Baggao a nagpirma iti kontrata tapno maibilang kadagiti lallaki nga agbiahe nga agpa-Hawaii. Kas met la iti rason dagiti immun-una a lallaki a nangisakripisio a nangpanaw dagiti pampamiliada iti Filipinas, kayat nga ipaayan ni Silvestre iti naranraniag a masakbayan ti pamiliana iti panagturongna iti Hawaii.

Inesponsoran ti Hawaiian Sugar Planters Association [HSPA] ni Silvestre. Nagluas ni Silvestre ken dagiti sabsabali pay a lallaki iti pantalan ti Salomague. Nagluganda iti barko nga S.S. Maunawili. Apaman a nadanonda dagiti isla ti Hawaii, immuna a simmanglad ti barko a naglugananda iti Hilo, Hawaii [Big Island], kalpasanna, iti Maui.

Nagtrabaho ni Silvestyre iti kataltalonan ti HC & S [Hawaiian Commercial and Sugar]. Nagparaspas iti ruot ken irrigator [agpasayak] ti trabahona agingga a nagretiro idi 1992.

Nagnaed ni Silvestre iti Camp 7, maysa a kampo ti plantasion nga asideg iti Maalaea Mudflats. Kuna ni Silvestre a nakaay-ayat iti panagyanna iti kampo ta adu ti naangay a panagtitipon ken ragragsak. Maysa kadagiti paborito ken paggugustona unay a pasken a marambakan isu ti Rizal Day. Adu ti tiempo ken panawenda nga agragsak ti daytoy a selebrasion. Adda pasala, paay-ayam kas iti volleyball, chess, checkers, card game competitions, ken uray pay pallot, ken kasta met a maidasar dagiti agkakabaknang a taraon.

Manmano idi dagiti babbalasang iti kampo kadagidi a tiempo. Ngem idi tawen 1957, adda maysa a balasang nga agnagan iti Josephine Dumayas a sangsangpetna iti Maui. Pinetisionan ti ama daytoy a ni Mariano Dumayas, maysa a 1927 Sakada.

Ti kinapudnona, nagsubli ni Mariano iti Filipinas idi 1935 tapno sadiay nga agindeg, ngem idi 1946, nagbaliw ti panunotna ket inkeddengna ti nagpirma manen iti kontrata tapno agsubli iti Hawaii kas maysa met laeng a Sakada. Nagbalin a nasinged nga agpagayam da Silvestre ken Mariano.

Idi simmangpet ni Josphine iti Maui, da Silvestre ken Mariano ti napan simmabat kenkuana iti airport. Makuna nga ayat iti umuna a pannakakita ni Silvestre iti kinalasbang ni Josephine. Ket para ken ni Silvestre, binalud ni Josephine ti pusona. No mabalbalin la koma, ni lattan Josephine ti kayat a makita ni Silvestre iti inaldaw. Ngem para iti balasang, awan ti mariknana nga ayat ken ni Silvestre. Inkalinteganna nga adda pinanawanna a kaayan-ayatna iti Filipinas ket subliananto no dumteng ti tiempo. Intangtangsit ken inlaslastog pay ni Josephine ti boyprenna ken Silvestre. Ngem inako ti balasang a nasdismaya iti naimatanganna a buya ti Maui. Kuna ti balasang a namnamaen ken ekspektarenna ti Hawaii a napintas- kas maysa a paraiso. Ket nagbalin a naliday ni Josephine iti kaaddana iti Hawaii ket kayatna ti agsubli iti Filipinas.

Ngem managipapilit ken "makulit" a lalaki ni Silvestre. Ammona ti kayatna. Ket mapaneknekanna nga ay-ayatenna ni Josephine. Isu a kayatna a tagikuaen ti puso ti balasang.

Pinasiarna ngarud daytoy ket liniwliwana. Impudno ni Silvestre ti kaririknana iti balasang. Inlawlawag ti baro nga awanen ti mabalin ti balasang ta addan daytoy iti Hawaii. Sabalin ti biagna iti Hawaii, ket saannan a namnamaen pay nga agsinubliananda iti boyprenna. Ken maysa pay kuna ni Silvestre, "amangan no insukatnakan iti sabali."

Nupay nakuna ni Silvestre dayta, dina kayat a butbutngen ti balasang ta amangan no agballatek kenkuana ti imbagana. Natibker ketdi pammatina a magun-odna ti ayat ti balasang gapu ta adda ni Mariano a mangibabaet kenkuana. Ket di mabayag, nasursuro met laeng ni Josephine nga inayat ni Silvestre. Nasursuro met laeng ti balasang a linipat ti dati a kaayan-ayatna.

Nagkallaysa da Silvestre ken Josephine idi Agosto 24, 1957 iti Holy Family Catholic Church ti Puunene. Agarup 800 a bisita ti timmabuno iti padaya a naangay iti Puunene Filipino Clubhouse. Ti nasao a kasar ket maysa a kita ti camp wedding, no sadino a maparti ti innem a baboy ken maysa a baka para iti tallo nga aldaw a panagsagana sakbay ti kasar.

Iti punsionan, mararaem ken maidaydayaw unay ti panagluto dagiti lallaki a Filipino gapu kadagiti nagduduma potahe a lutoenda a kas iti dinardaraan, pork with peas, pork guisantes, tender pork bone with batter egg, ken sabsabali pay kas iti nateng a maluto.

Tallo dagiti a nagbalin a bunga ti ayan-ayat da Silvestre ken Josephine:
*Ni Elmer ti inauna, nayasawa ken ni Lea. Nagturpos iti Honolulu Electronic Institute. Adda bukodna a negosio a maawagan iti See Lights, maysa a sound engineering and stage lighting ti E. Studio Recording para iti Compact Disc.

*Maikadua ni Myrna Breen, nayasawa ken ni David. Nagturpos iti Maui Community College, ken Degree in Hotel Management. Tumultulong ni Myrna iti pannakaipataray ti negosio ni David, ti Breen Builder LLC. Nagbalin ni Myrna a 1978 Miss Barrio Fiesta queen ken naisaad pay ti korona kenkuana kas Mrs. Maui Filipina. Dua ti annakda, da Kimi ken Daniel.

*Inaudi ni Jackie, ken nayasawa ken ni Alan Hernandez. Nagturpos iti International Air Academy idiay Vancouver, Washington, nga addaan iti Degree in Airline Operations. Nagadal pay iti MCC. Nagtrabaho iti Ross idiay Las Vegas kas front end supervisor. Uppat ti annakda: Hauoli, Malo, Pariss ken Kalie.

Ti balakad ni Silvestre kadagiti ub-ubbing ken agtutubo: "Saan nga agusar iti maipawil a droga, mapan agbasa tapno magun-od ti adal para iti napimpintas ken nasaysayaat a trabaho."

Kadagiti nataengan kunana: "Agwatwat, agsubli iti daga a nakayanakan- ti Filipinas. Pasiaren ken komustaen dagiti kabagian, mapan iti shopping malls ken maki-estoria kadagiti gagayyem. Ag-relax."

Ket kas maysa a life-long learner, nagbasa ni Silvestre iti Baldwin High School Adult Education and the Pacific Trade School tapno agsakdu iti kinasirib maipanggep iti automotive mechanic.

Naipakumit ken ni Silvestre ti panagserbina iti komunidad. Nagserbi daytoy kas pasado a Presidente ken Bise Presidente ti KFCA iti namidua daras, Bise Presidente ti USDIR [United Sons and Daughters of Ilocos Region].

Paggaayat dagiti ag-Baggao ti agbiahe. Nairaman dagitoy agkaingungot iti panagbiahe ni dati a Maui County Mayor Hannibal Tavares, dati a Gobernador George Ariyoshi, ken dati a Consul General Trinidad Alconel a nagturong iti Filipinas. Nagbiahe da pay a naglugan iti barko a nagturong iti Europe, Mediterranean ken iti Alaska. Iti kaudian, naikuyog da iti grupo ni Maui County Mayor Alan Arakawa iti Centennial tour to the Philippines.

Malaksid iti panagbiahe, kaay-ayoda ti ballroom dancing, line dancing ken Filipino Folk dancing.*