Natulnog nga Asawa ni Herman Tacdol

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat iti salaysay. Maysa a buya dagiti sakada nga agdaldalus iti kaunasan]

Natulnog nga Asawa ni Herman Tacdol
Ni Rudy Ram. Rumbaoa


 

Para kadagiti agtutubo, kuna ni Herman: "Ituloy ti panagadal gapu ta ti edukasion, mayarig iti maysa nga insurance. Saan nga agbuteng a sumaranget kadagiti agduduma a klase ti trabaho no la ketdi itdennat' taraon a mangbussog iti pamilia."

MANIPUD iti akin-laud a paset ti kabambantayan ti Waikapu, Maui, Hawaii, ditoy ti pagnaedan ti 1946 a sakada nga aglanglanga nga agtawen laeng iti pitopulo; ngem ti pudno a tawenna, nobenta ken maysa-- dayta ni Herman Tacdol.

Nayanak ken dimmakkel ni Herman idiay Moncada, Tarlac, pagilian a Filipinas. Ni Herman, agraman ti kaingungotna ni Petronila ti nagdaydayaw ken nagyaman iti Dios a nangipudno a sinagrapen ti pamilia dagiti bendision ken balligi a nagun-odda manipud iti rigat a nagpuonanda idi addada pay la iti Filipinas ti estado ti biagda nga agdama iti Hawaii. Saanda pulos nga imbain a linagip dagiti nagbalin nga ekspieriensa sakbay a natun-oyanda ti naan-anay a balligi.


Nagpa-Hawaii ti ama ni Herman, ni Anacleto Tacdol idi tawen 1918 tapno agtrabaho iti Wailuku Sugar Company. Kalpasan ti Maikadua a Gubat iti Sangalubongan, adu a trabahador ti nangpanaw ti Wailuku Sugar Company tapno agbirok ti sabali a panggedan. Daytoy ti gapuna a nangupa ti kompania iti ad-adu a trabahador a mapan agtrabaho kadagiti kataltalonan ken sanga ti departamento. Inyawis ti kompania kadagiti trabahador no adda kabagian wenno am-ammo dagitoy a mayat a mangged iti Hawaii, awisenda a dagus. Ti Wailuku Sugar Company ti kangrunaan nga esponsor dagiti trabahador, ket gapu ti daytoy nga awis ti kompania, pinetisionan ngarud ni Anacleto dagiti dua nga annakna a lallaki: da Herman ken Heronimo tapno mapanda agtrabaho iti Hawaii.


Iti pannakarambak ti maika-treinta a tawen ni Herman idi Abril 13, 1946, napanda ken kabagisna Heronimo iti Hawaii a naglugan iti barko nga S.S. Maunawili manipud iti pantalan ti Salomague, Cabugao, Ilocos Sur, a nagrubbuatanda. Ngem sakbayna, ineksamen ti doktor a saggaysa ida tapno mapalubosanda nga aglugan iti barko. Nagbaliw ti pangngeddeng dagiti dadduma ta dida kayat a panawan dagiti pampamilia ken annakda. Sabali laeng dagiti mabuteng nga aglugan iti barko ta adu idi dagiti sayangguseng  ken nangnangngegda nga imbes nga Hawaii ti pakaidestinoanda, saan, idiay paggugubatan. Dagiti dadduma, sikreto a nagtalakkiasda iti tawa ti barko babaen iti panagaramatda iti nasiglo-siglot nga ules a bimmaba ta nagbaliw ti panunotda idin a mairikep ti ridaw ti barko. Ngem da Herman, Heronimo ken Pedro Tacdol, Bernandico Gamurot, Juan Felipe ken Simplicio Caingguetan [a nangbulod iti petition paper ti sabali] ti determinado a mapan iti Hawaii.

Ket idi Abril 27, 1946, agarup alas siete ti bigat, simmanglad ti naglugananda a barko iti Kahului Harbor. Nagtibnok iti gagar ken iliw ken ni Herman a makakita iti amada. Manipud kinaubingna, dina pay nakitkita ti amana. Ket iti daydi a kanito, di met malasin ni Anacleto ida nupay addada laeng da Herman ken Heronimo iti asidegna. Di mabayag, nalasin met laeng ni Anacleto ida ket kasta unay ti panangarakupna kadagiti dua nga annakna a lallaki. Kasta unay met ti panagarbos ti lua ni Herman a makakita iti amana. Inyawid ngarud ni Anacleto ida iti Hopoe Camp, masarakan daytoy a kampo iti agdama a nakaipatakderan ti Wailuku Elementary School.

Kalpasan ti dua nga aldaw, Mayo, 1, 1946, nangrugi a nagtrabaho ni Herman ken umawat daytoy iti kuarenta sais sentimo iti kada oras. Ti trabahona iti Wailuku Sugar ket dagiti sumaganad: aglammua, agaradu iti kataltalonan babaen iti manual ken sarunoen a mulaan dagiti dadduma a trabahador iti sugar cane stalk [pula-pula], ken agsemento pay daytoy. Napadasanna pay ti "kompang dollar" no sadino a maited kadakuada ti maysa a lote ti daga a mulaanda met laeng iti unas. No madanonan ti panagapit, awatenda ti agbalin a gunggunada.

Segun ken Herman, awan ti adu nga aktibidad nga inar-aramidda iti kampo gapu ta bassit laeng daytoy a purok. Adda sumagmamano a balay a para kadagiti awanan pay iti asawa. No dadduma, maimbitaranda met a mapan makisala idiay Kanaha Beach Park-- maysa daytoy a popular a lugar a pakaangayan dagiti punsionan, nangruna kadagiti soldado a simmanglad iti Maui.

Kas maysa nga agtutubo a naasawaan, adu dagiti sulisog nga umar-arubayan kenkuana idi, ngem natulnog daytoy nga inanak ta ammona a liniklikan ida. Ketdi, kanayonna a pampanunoten ti nabati nga asawana, ni Petronila ken dagiti annakna iti Filipinas. Inako ni Herman a narigat ti nagpasaran ti panagbiag dagiti ag-Tacdol iti Hawaii...

Asino ni Herman Tacdol?
Idi ubing pay daytoy, immakar a nagnaed ti pamiliana iti Badoc, Ilocos Norte. Naturpos ni Herman iti 3rd grade gapu iti kinarigat ti panagbiag. Kunana no dadduma, manglangan payen daytoy a mangan gapu iti agkurkurang a taraon a maiserbi kadakuada a sangkapamilliaan. Ket gapu iti dayta, idi agtawen iti trese, determinado daytoy a nagbirok iti pagtrabahoan tapno laeng matulonganna ti inana. Napan ngarud ni Herman iti Moncada, probinsia ti Tarlac, tapno agsapul iti panggedan. Iti kinaganus pay la ti nakemna, uray ania a klase ti trabaho tapno laeng matulonganna ti pamiliana.

Ket idi agbaro ni Herman, nagbalin daytoy a nagaget, napnoan enerhia iti bagi ken panunot, napudno, guapo ken ammona a tungpalen dagiti karina. Ditoy a naam-ammona ti maysa a balasang a nangtukay ti riknana iti nagan a Petronila dagiti Gamurots, a nagnaed iti maysa nga anti daytoy nga awanan iti anak, adayo bassit iti balay a nagyanan ni Herman. Dayta ti damo a pannakakita ni Herman ken ni Petronila. Ket iti maysa nga aldaw, napan binisita ni Petronila dagiti nagannakna idiay Moncada ket ditoy a nagam-ammoda ken ni Herman. Iti kinagasat ni Herman, nagkaayatanda ken ni Petronila. Nagkallaysada ngarud idi Nobiembre 19, 1938.

Kalpasan ti maika-69 a tawen ti anibersario ti panaglantip dagiti pusoda, makuna a kasla ubbing pay laeng ti langa dagitoy; nagtalinaed pay laeng ti kinarimat dagiti matada. Gapu ta awan ti naangay a seremonia ti kallaysa iti simbaan idi 1938, rinambakan dagiti annakda ti maika-50 nga anibersario ti kallaysada iti simbaan a napasarunoan iti engrande a padaya.

Naparaburanda Herman ken Petronila Tacdol iti lima nga annak. Isuda:
*Roger Tacdol, retirado agraman ti kaingungotna, ni Mary. Tallo dagiti annakda: da Roger, Jr., Darren ken Brad.

*Maikadua ni Fernando [pimmusayen], nayasawa ken ni Macrina. Maysa ti nagbalin nga anakda, ni Stacey ken tallo ti apokona.

*Ni Leopoldo ti maikatlo ken addaan iti dua nga annak, da Leilani ken Leo, Jr., iti dati nga asawa daytoy.

*Ni Victoria "Vicky" Mammuad ti maikapat, nayasawa ken ni Ricardo Mammuad. Uppat dagiti annakda: ni Marilyn, Ray, Ricky ken Helen. Innem ti appokoda. Agtrabaho ni Vicky iti Hilo Hattie.

*Inaudi ni Esther Balala, nayasawa ken ni Orlando Balala. Tallo dagiti annakda: Orlando, Jr., Alexis ken Jasmine. Nagtrabaho ni Esther iti Hyatt Regency Hotel iti Lahaina, Maui.

Balakad ni Herman kadagiti kapatadana: "Agbalin koma a nasayaat ken naimbag iti panagbiag. Tulongan dagiti annak ken appoko no kasapulanda ti pinansial a tulong iti inda panagadal gapu ta ti edukasion ti kapintasan a maipatawid dagiti nagannak kadagiti annak a saan a pulos matakaw ti sabali. Isuro ida a mangrespetar dagiti nagannak, kakabsat, lolo, lola ken dagiti natataengan."

Para kadagiti agtutubo, kuna ni Herman: "Ituloy ti panagadal gapu ta ti edukasion, mayarig iti maysa nga insurance. Saan nga agbuteng a sumaranget kadagiti agduduma a klase ti trabaho no la ketdi itdennat' taraon a mangbussog iti pamilia."

Paggaayat ni Herman ti aglammua iti bukodna nga inaladan ken agmula kadagiti nadumaduma a natnateng.

Agpada nga ikalintegan da Herman ken Petronila Tacdol ti sikreto ti nabunga ken nabayag a biag a nagun-odda babaen iti panagipauneg iti nagduduma a klasena ti natnateng nangruna iti utong, paria, ken kum-kumpitis.*