Dalmacio "Dalmas" Sagudang, Taga-Manabo a Napan iti Maui

[Dalmacio ken Conchita Sagudang]

[Dalmacio "Dalmas"
Sagudang]

Dalmacio "Dalmas" Sagudang
Taga-Manabo a Napan iti Maui
Ni Rudy Ram. Rumbaoa


NUPAY kaaduan kadagiti mangmangged iti kaunasan ti Hawaii ti naggapu iti Ilocos, adda latta met sumagmamano kadakuada ti naggapu iti Manabo, maysa a bassit nga ili ti Abra, a maysa itan a probinsia a dati a maibilang iti Ilocos Region ngem nairamanen iti Cordillera Administrative Region.

Maysa ni Dalmacio Sagudang, wenno "Dalmas," ti nalatak a birngasna, ti maysa kadagiti napagasatan a nakapan iti Hawaii. Nayanak ken dimmakkel ni Dalmas iti Abra idi Hulio 20, 1922.

Kas met kadagiti dadduma a taga-Ilocos nga immun-una ngem isuna a nakapan iti Hawaii, arapaapna ti naranraniag a masakbayan ti pamilia. Naundor met ketdi ni Dalmas a nakibalbalubal kadagiti natatangken a bingkol iti pagtatalonan, wenno an-anusanna ti darang ti init iti agmalmalem ayatna laeng a mairingpasna ti panagarado wenno panagmuriski. Naanus ken nagaget ni Dalmas. Ngem adda met arapaapna. No mabalin, maipaayanna iti nasaliwanwan a panagbiag ti pamiliana.

Naikuyog kadagiti padana a lallaki a napan iti Hawaii.

Immuna a simmanglad ti barko a naglugananda iti pantalan ti Oahu. Nagtrabaho iti Oahu iti saan unay a nabayag. Immallatiw iti Maui, iti Lahaina, ken nagtrabaho iti Pioneer Mill.

Kas met la kadagiti dadduma a mangmangged iti kiskisan, nagnaed ni Dalmas iti Wainee Village, iti Lahaina Pump.

Tipikal wenno naisangsangayan a purok ti Wainee ta namulaan iti unas ti aglawlawna. Kabatoan pay la idi ti dalan, saan pay a sementado. Saan nga agkakamang dagiti napatakder a babbalay, naisina ti kusina iti pannakasala ken kuarto. Adda pay community bathrooms.

Nasayaat ken napakumbaba a trabahador ni Dalmacio. Aramidenna amin ti maibaga a trabahona iti kiskisan. Nagretiro idi 1984 iti tawenna a 62.

Magustoan unay ni Dalmacio ti mapan agkalap. Kaay-ayona ti panangibakalna ti iket sananto guyoden, hukilau-style a kunada iti Hawaiian. Adu ken nagduduma ti klasena a lames ti matiliwna kas iti kala, moi, manini, mullet, ken no ania ditan. Nalaing pay nga agpidut iti opihi ta adda bukodna a teknik ken ammona no sadino ti kapintasan a pangpidutanna.

Nalatak ni Dalmacio kadagiti kapatadana a mammallot idi kabambanuaganna ta nabirngasan daytoy iti "the master cockfighting knife installer." Ta kaaduan ngamin nga ipallotda kadagiti gagayyemna ket isu a mismo ti mangipan ti tadi ti mangabak a manokda.

Ngem di nagbayag, nauma ni Dalmacio iti biag ti maysa a baro. Idi tawen 1965, nagbakasion ni Dalmacio iti Filipinas tapno mapan agsapul iti asawaenna.

Babaen ti tulong dagiti kabagianna, nayam-ammo ken ni Dalmacio ti maysa a napintas a dayag nga agtawen iti sangapulo ket pito, ni Conchita Domagiay, taga-Poblacion, Abra. Awan ti naited nga adu a panawen wenno tiempo nga agsarita wenno agkita kada Dalmacio ken Conchita.

Naurnos ti amin tapno agkallaysa da Dalmacio ken Conchita. Naglantip ngarud ti puso da Dalmacio ken Conchita idi Abril 26, 1965. Iti sumuno a bulan kalpasan ti boda, nagsubli ni Dalmacio iti Hawaii. Simmaruno a dagus ni Conchita maysa a tawen kalpasanna.

Kas kaugalian ti kaaduan a Filipino iti Lahaina Pump kadagidi a panawen, isagaan ti sibubukel a pumurok ti panangpasangbay iti baro a kameng ti purokda kas iti panagidonasion iti kuarta a mabusbos para iti welcome party. Kas koma kadagiti mangngalap, agidonarda iti lames a makalapanda, idinto a dagiti sabsabali, mangitedda kadagiti produkto a kas iti nateng, karnet' baboy, baka, manok ken kalding.

Nagtagibalay ni Conchita tapno isu ti mangaywan kadagiti annakda. Idi dadakkelen dagiti annakda, nagtrabaho metten ni Conchita tapno adda nayon a masapulan ni lakayna ken agserbi iti pamilia. Napintas ketdi ti panagkatunosan dagitoy nga agasawa ta apaman a makasangpet ni Dalmacio nga aggapu iti trabaho, sumaruno met a mapan agtrabaho ni Conchita iti Royal Lahaina Hotel manipud alas kuatro iti malem agingga iti alas dose ti tengnga iti rabii. Ngem sakbay a mapan agtrabaho ni Conchita, naisagana aminen ti pangrabii ni Dalmacio ken dagiti ubbing. Nakadigosto metten dagiti ubbing iti dayta nga oras a mapan agtrabaho.

Naparaburan da Dalmacio ken Conchita iti tallo nga annak:
-Ni Danilo Sagudang, inauna, agtrabaho iti Ritz Carlton Hotel ken Hyatt Hotel. Maikadua ni Edna, agpapaay a kas paralegal iti maysa a law firm iti Oahu. Ni Evelyn ti inaudi, maysa a mangisursuro iti Pukalani Elementary School ken nayasawa ken ni Chris Suzuki.

Kuna ni Conchita kadagiti agtutubo: "Respetaren dagiti nagannak ken in-inauna ngem dakayo. Agbalin a nasayaat nga annak. Mapan agbasa ket gun-oden ti naimbag nga edukasion. Diyo koma padpadasen a sumoken ti maipawil a droga."

Iti biang dagiti kapatadana, kunana: "Agwatwat iti inaldaw. Agipauneg kadagiti nasustansia a taraon a kas iti lames ken nateng. Agbalin koma a responsable iti panangisuro kadagiti annak tapno agbalinda a nanakman, responsable iti biag, ken managbuteng iti Dios. Gutigoten dagiti annak no ania ti kayatda a gun-oden ti biag. Saanyo nga upayen ida."

Kuna ni Danilo: "Saan a nagun-od ni Tatang ti nangato nga edukasion, ngem naanus, nagaget ken ammona a suportaran ti pamiliana. Naimbag ti panagpuspusona ken impaayna ti amin a kabaelanna tapno matun-oyanmi ti arapaap a kalikagumanmi. Kanayon a balakadannakami kadagiti pagsayaatan nangruna ti pagkasapulanmi nga agkakabsat. Kaay-ayona unay ti mapan agkalap ken makipallot. Magustoanna pay ti agdengngeg iti Filipino program ti radio. Nagtabtabako ngem nagbalin a pagulidanan ken nasayaat nga ama."

Da Dalmacio ken Conchita ti nagbalin nga instrumento iti pannakapetision dagiti nagannak, kakabsat a lallaki ken babbai iti pannakapanda iti Hawaii. Dakkel a ragsak dagitoy nga agasawa gapu iti naaramidda iti pamilia.

Pimmusay ni Dalmacio idi Disiembre 22, 2011.