AYAT KEN SAKRIPISIO TI NAGPUONAN TI PAMILIA NI MATEO PASCUA ITI HAWAII

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat iti salaysay. Ladawan dagiti sakada iti mano-mano a panangbagkatda kadagiti naputed nga unas]

AYAT KEN SAKRIPISIO TI NAGPUONAN
TI PAMILIA NI MATEO PASCUA ITI HAWAII
Ni Rudy Ram. Rumbaoa
-Dagiti Koleksion a Daniw, Sarita, Kanta ken Dadduma Pay
 www.ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com



NAYANAK ni Mateo Pascua idi Setiembre 28, 1914 iti Dasay, Narvacan, Ilocos Sur. Daksanggasat ta pimmusay dagiti nagannak ni Mateo idi awan pay ti nakemna. Ket babaen iti panangaywan ti pamilia ni angkelna Ponciano Garces, dimmakkel ni Mateo a natured ken napnoan sirib. Maibilang ni Ponciano kas maysa nga "old timer" ta napan iti Hawaii idi tawen 1930's tapno agtrabaho iti plantasion ti kapinyaan ken kaunasan.

Gapu ta nabayagen ni Ponciano Garces iti Hawaii, inesponsoranna ni Mateo Pascua tapno makapan met iti Hawaii. Simmangpet ni Mateo iti Hawaii idi 1938 a kaduana ti sumagmamano kadagiti gagayyemna kas ken ni Dios-ti-aluadna Catalino Cachola ken Francisco Cabrera.

Nagluas da Mateo, Catalino ken Francisco iti Puerto ti Salomague, Cabugao, Ilocos Sur. Bayat ti panaglayagda nga agturong iti Hawaii, nagsakit ni Mateo ngem saan a nagbayag dayta a dagensenna. Simmangladda nga immuna iti isla ti Oahu sakbay a nagturong ni Mateo iti angkelna Ponciano nga adda idin iti Maui.

Saan a dagus a nagtrabaho ni Mateo iti plantasion; ketdi, simrek daytoy nga immuna kas nurse aide iti Kula Sanatorium- a maawagan pay iti Kula Hospital.

Nalatak idi ti Kula Hospital nga awagna a "Kula San." Ti Kula San ket lugar a rehabilitasion para kadagiti pasiente nga agsakit iti tuberculosis wenno TB. Maibalay dagiti pasiente ditoy agingga a malainganda iti nasao a sakit.

Idi bimtak ti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan, nailista ti nagan ni Mateo tapno mairaman nga agserbi iti gubat. Ngem gapu iti problema ti salun-at, saan a nakapasa iti physical examination. Nagtrabaho ngarud iti Kula San manipud 1938 agingga iti 1946.

Idi 1946, nagdesision ni Mateo nga agsapul iti sabali a trabaho. Nagpresentar nga agtrabaho iti HC & S Company iti Puunene ket naawat a kas truck operator wenno driver. Nagtalinaed iti dayta a trabaho agingga a nagretiro idi agtawenen iti 65.

Ti bakasion ni Mateo iti Filipinas
Idi Disiembre 1966, nagdesision ni Mateo a napan nagbakasion iti Filipinas idi agtawenen daytoy iti 52. Maysa a bulan a bakasion ti kiniddawna tapno mapan agkasar. Iti kaadda ni Mateo iti bukodna nga ili, adda maysa a napintas a balasang nga agnagan iti Adeline Valdez. Adda idi kasinsin ni Adeline nga agnaed iti Maui; ket dayta a kasinsinna ti nagbalin nga instrumento iti panagam-ammo da Mateo ken Adeline. Ginuyugoyna ni Mateo a kaam-ammona ti kasinsinna a ni Adeline tapno kitaenna iti personal ken no mabalinna nga asawaen. Napasamak ngarud a kasta. Para ken ni Mateo, maysa a gameng a rumbeng nga ipateg ni Adeline. Awan duadua iti panunot ni Mateo a nasarakannan ti agbalin a kapisi ti pusona.

Kadagidi a tiempo, nalaka pay laeng ti agipila iti petition papers para iti asawa a mapan iti Hawaii. Ket uray pay idi sakbay a nagkallaysa da Mateo ken Adeline, ipagpagnan ni Mateo dagiti papeles ni Adeline. Iti kaadda ni Mateo iti Filipinas, naungpotna ti naited kenkuana a bakasion. Nagkallaysa ngarud dagiti dua iti Manila idi Enero 3, 1967. Nagsubli met ni Mateo iti Hawaii idi Enero 10, 1967, makalawas kalpasan ti kasar. Gapu ta kaaduanna iti papeles ti naitrabahon idi sakbay ti kallaysa, simmaruno ni Adeline ken ni Mateo iti Hawaii dua a lawas kalpasan ti kasar.

Ti kaadda ni Adeline iti Maui
Malagip ni Adeline idi damona ti simmangpet iti Maui idi 1967, nagyanda ken ni Mateo iti Kampo 1, iti Sprecklesville nga asideg iti Paia. Kompleto ti pasilidad a kasapulan iti kampo: adda tiangge, pagsinean ken dadduma pay a negosio ken serbisio.

Kalpasan ti makatawen, immakar da Mateo ken Adeline iti Alabama Camp a masarakan iti Puunene Mill. Adda dibision ti balay a nagyananda ken agupada iti $20 iti kada bulan karamanen ti danum nga usarenda. Adu dagiti nagbalin nga aktibidad iti kampo kas iti punsionan ken uray pay ti pallot. No saan, agpartida iti baboy, manok ken kalding iti bukodda nga inaladan. Berde ti aglawlaw ta makita dagiti mula a natnateng iti tunggal pagtaengan iti uneg ti kampo. Agririnnanud ken agpipinnadigo dagiti ka-kampoanda, adda mangted iti nateng wenno prutas.

Malagip pay ni Adeline a napan nangan iti Sam Sato's, nag-shopping iti Maui Shokai Store, ken nagbuya ti sine iti Puunene Theater.

"Naragsak dagidi nga aldaw," kuna ni Adeline.

Nagtrabaho ni Adeline iti Maui Pine Cannery kas superbisora agingga a nagretiro idi tawen 2002.

Inlawlawag ni Adeline nga inawatna ti pannakikallaysana ken ni Mateo idi tawen 1967 ta dakkel a sakripisio iti biangna. Kayatna a maragpat ken magun-od ti arapaapna a makapan iti Hawaii tapno sadiay a makigasanggasat para iti napintas a masakbayan ken pagimbagan ti pamiliana nangruna kadagiti kakabsatna. Awan ngatan ti kapintasan a napasamak iti biagna no di ti papapanna iti Hawaii a kas asawa ni Mateo.

Bunga ti sakripisio
Ayat ken pammateg, nagbunga ti dardarepdep: naparaburanda Mateo ken Adeline iti maysa nga anak- ni Madeline Pascua Ater.

Nagturpos ni Madeline iti Oregon State University iti degree in Pharmacy. Nayasawa ken ni Curt Ater, maysa met laeng a parmasista. Adda anakda, ni Samantha ken agnaed dagiti agasawa iti Boise, Idaho.

Kuna ni Madeline: "Dakkel a sakripisio ti inaramid dagiti nagannakko. Intedda kaniak ti kapintasan nga edukasion. Impakita ken insungsongda ti napintas a pagulidanan babaen iti inda panagtrabaho. Ti trabahoda ti nangted iti impluensia kaniak tapno surotek ti tugot nga inaramidda ket aramidek met ita iti bukodko a pamilia. Saanda a nagsuko iti trabaho a mano-mano. Dayawek pay dagiti nagannakko gapu iti sakripisio a panangtulong iti bukodda a pamilia a nabatbati iti Filipinas tapno maipaayanda met ti napintas a masakbayanda iti Hawaii. Saan a naaramid amin dagitoy no saan a ti ayat ken sakripisio dagiti pagraemak a nagannak. Napintas ti timpuyog ti pamilia ket dayawek ta importante dayta."

Kaay-ayo ni Mateo ti mapan agpasiar idiay Mainland kas regular a panagbisita ken ni Madeline ken ti pamiliana.

Magustoan ni Adeline ti agmula wenno gardening kas paset ti inaldaw nga aktibidadna. Importante met ken ni Adeline ti kanayon nga isusuknalna iti simbaan. Miembro iti Marian Club Choir ti Christ the King Church. Saan nga imut ngem ammona nga iparabur ti tiempo ken talentona. Silulukat ti pagtaenganna para kadagiti gagayyem ken kabagianna, kangrunaanna, iti padi ti Christ the King.

Kuna ni Adeline kadagiti agtutubo: "Agadal a naimbag tapno adda naraniag a masakbayan." Iti biang dagiti nataengan kunana: "Pagtalinaeden ti kina-busy ken agwatwat iti inaldaw."

Pimmusay ni Mateo idi tawen 1998.*