Saturday, July 21, 2018

BERNARDO CARIAGA: "Uray ti Nataengan, Mariknana met ti Kinaagtutubo a Salun-at"

Bernardo Cariaga


ITI tawenna a nobenta tres, salun-at ti agtutubo ti marikna ni Bernardo Cariaga, maysa a sakada.

Nayanak ni Bernardo idi Agosto 28, 1913 idiay Badoc, Ilocos Norte.

Kadagidi a panawen, narigat ti panagbiag dagiti ag-Cariaga nga addaan iti lima nga annak a supsuportaran. Ni Bernardo ti inaudi kadakuada nga agkakabsat. Nangato ti arapaapna ti biag. Masansan a kitaenna nga umuna ti pagsayaatan ti pamiliana.

Iti tawenna a disisiete idi 1930, naikkan ti gundaway a mapan iti Estados Unidos babaen ti tulong ti Dios-ti-aluadna Mr. Felipe Gamponia. Naglugan ni Bernardo iti barko nga S.S. President Wilson a nagturong iti U.S. Ngem ti kinapudnona, ipakita iti papelesna nga agturong ti barko a nagluganna iti Mainland U.S. tapno sadiay ti pagtrabahuanna. 

Idi nagsardeng ti barko iti Honolulu, sinaludsod ti maysa a pahinante ti barko kenkuana no adda balonna a napuskol a bado nga usarenna no bilang makadanonda iti Mainland. Nasaludsod ti lalaki daytoy gapu ta nalamiis ti tiempo sadiay no panawen ti lam-ek.

Nagwingiwing ni Bernardo. Gapu ti dayta, kinasarita ti recruiting officer ni Bernardo tapno iti laengen Hawaii ti destino ken pagtrabahuanna. Nayat ni Bernardo. Kaduana ngarud da Felipe Gamponia ken Juan Valentin a nagturong iti Maui.


Ti Destino
Ket apaman a nakasangpetda iti Maui, naitarusda iti Pioneer Mill, Lahaina. Nagyanda iti maysa a plantation camp iti Waine'e Village, a maawagan pay iti "Lahaina Pump."

Napan sinabat da Andres ken Catalina Cariaga, agpada a kabagian ni Bernardo.

Nagtrabaho ni Bernardo iti irrigation system ken mabayadan daytoy ti $1.00 iti tunggal aldaw. Sabali laeng ti trabahon nga agputed ken agbagkat ti unas.

Kadagidi a panawen kuna ni Bernardo, no adda makasapul ti tulong, matulongan dayta a tao uray saan nga isu ti naited kenka a trabaho.

Dinayawna dagidi a panawen ta natalged ken awan kabuteng iti pagyananda a kampo. Awan mangibalunet kadagiti ridaw ti pagtaengan. Agtitinnulong ketdi ti tunggal maysa. Mayarigda a dakkel a pamilia iti uneg ti kampo. Agpipinnadawat ken agpipinnarabur: kas pagarigan, nateng a mulada, limu [seaweeds] a maala iti baybay, kdpy.

No adda agparti ti baboy, baka ken kalding, tumulong amin a karruba ket matangdananda. 

Idi, awan maibunong nga imbitasion no adda agpapunsion. Maawis tunggal maysa. Mapanda tumulong nga agisagana iti padaya.

"Naragsak tunggal maysa nga agindeg iti kampo," linagip ni Bernardo.

No marambakan ti Rizal Day, adda maangay a parada, ay-ayam ken pasala. Sabali pay ti Rizal Day Queen a marambakan. Maysa kadagiti kaunaan a napili a reyna ti daytoy a rambak ket ni Sally Entanal--nagbalin met a bayabayna [escort] ni Gonzalo Aga. Maysa a pagyaman ken pagdayaw ti Rizal Day Queen.

Tapno makaur-or iti pundo daytoy a selebrasion, maangay nga umuna ti social boxes, manzo ken ribbon dances. Daytoy a social box dance ket umasping iti lakuan ti di nadundon nga isalda. Ti kangatoan ti tawar isu ti mangyawid ti social box ken adda gundawayna a mangisala ti kandidata. Ti ribbon ken manzo dances ket gatangen dagiti lallaki ti tiket. No ad-adu ti tiket a gatangen, ad-adu met ti tiansa a sumala ken mangisala. No maiwaragawag ti kolor a mabunot iti tambiolo, dagiti adda kasta a kolor ti mabalin laeng a sumala. Sabali pay ti makuna a "ladies choice dance," dagiti babbai ti agpili ti kayatda nga isala a lalaki.

Ngem kadaydi a tawen 1930, naisayangkat ti panagwelga. Maysa ni Bernardo ti naikkat iti trabaho. Gapu ti daytoy, napan nagtrabaho iti kapinyaan nga awaganda pay ti "Baldwin Packers." Agpurosda ti pinya sada bagkaten nga ipan iparada iti kalsada a pangalaan ken pakailugananna iti trak.

Napudno ken nagaget ni Bernardo iti trabaho. Naidiaya pay kenkuana ti panagbalinna a permanente a superbisor [luna], ngem ti kina-temporario a superbisor laeng ti inawatna. Kaay-ayona pay a kasarsarita ken kadua dagiti estudiante no panawen ti tikag ta mariknana ti kinaagtutubo a salun-at.


Ti Edukasion
Paggaayat ni Bernardo ti kanayon nga agsursuro. Nagenrol iti math ken english subject iti Adult Education Program. Ni Mrs. Edith Matsushima iti Honokokua Elementary School ti maestra ken nagisuro kenkuana. Dinayaw ni Bernardo ti kinalaing ken kinapasnek ti panagisuro ti maestra.

"Adu ti nasursurok kenkuan," intangsit ni Bernardo.

Kinanunongan met ni Carmen Cariaga, balasang ni Bernardo, ti imbaga ti amana. Kuna ni Carmen nga alisto a nakasursuro ni Bernardo.


Aktibo iti Komunidad
Aktibo pay ni Bernardo iti Filipino Honolua Community Association ken iti Filipino Catholic Clubs.

Idi 1940's, maysa ni Bernardo a napili a Maui Volunteers, forerunner ti Hawaii National Guard a kaduana ni Mr. A.B. Sevilla, kdpy. Tumulong dagitoy iti pannakaipatungpal ti kinatalged iti komunidad.

Karaman pay ni Bernardo iti ILWU. Kaduana idi ti union organizers ken ahente kas kada Tadao Uchiyama, Charles Cabe ken Tom Yagi.


Ti Pamilia
Naparaburan da Bernardo ken ti Dios-ti-aluadna a kaingungotna, Lapaz "Lillian" Acoba, iti dua nga annak.

Ni Carmen, inauna ken nayasawa ken ni Catalino Garcia, Nagturpos daytoy iti Stegnography Institute of Hawaii ken nagtrabaho iti Lahaina Shores Resort, Guest Services Department. Naaddaanda ti tallo nga annak: Tina, Catalino, Jr., ken Trisha.

Benny Cariaga, maikadua. Nagturpos iti Lahainaluna High School ken Maui Community College, Major in Carpentry.


Kaay-ayo ni Bernardo a pangibusan ti orasna ti agmula iti hardinna, agatendar iti ay-ayam a bingo iti Lahaina Senior Group, Lahaina.

Balakadna kadagiti agtutubo: "Saan a makiapa, agbasa tapno magun-od ti nasayaat nga edukasion."

Kunana met kadagiti kapatadana: "Saluadan ti salun-at, agwatwat ken agan-anus."

Ammo a saluadan ni Bernardo ti bagina iti tawenna a nobenta tres, nataer a langa, diretso ti takder ken pannagna ken maawatan a panagsao. "Laglagipen, uray ti nataengan, mariknana met ti kinaagtutubo a salun-at," kunana.


*Pimmusayen ni Tata Bernardo.



BERNARDO CARIAGA: "Uray ti Nataengan, Mariknana met ti Kinaagtutubo a Salun-at"
Rudy Ram. Rumbaoa
Dagiti Koleksion a Daniw, Sarita, Kanta ken Dadduma Pay
wwwammuenpaydaytoysakada.blogspot.com
[cr]aydotcom




No comments:

Post a Comment