SAAN A NAPNEK ITI MAYMAYSA A TRABAHO

SAAN A NAPNEK ITI MAYMAYSA A TRABAHO ni Rudy Ram. Rumbaoa [Kas met iti rason dagiti imun-una ngem isuna a sakadas a napan iti Hawaii, kasta met ti rason ni Maximo. Kayatna a tulongan ti pamiliana a mailung-aw iti rigat ti panagbiag. Narigat ngamin idi ti biag kadagidi a tiempo a pinanawanna ti Filipinas. Napanglaw ti naggapuanna a kaamaan iti sangkaapuyan ken sangkasakmolan. Nagsakripisio ni Maximo tapno maipaayna iti ipatpategna a pamilia ti naranraniag a gasat ken masakbayan...] AGTAWEN iti sangapulo ket innem ni Maximo Cabania idi napan idiay Hawaii. Maysa ni Cabania kadagiti naawis a nagpirma iti kontrata tapno agtrabaho iti kaunasan ken kapinyaan ti Hawaii. Dagiti pannakabagi ti Hawaiian Sugar Planters Association [HSPA] ti napan idiay Filipinas a nagrekruta kadagiti lallaki iti Ilocos region. Kas met iti rason dagiti imun-una ngem isuna a sakadas a napan iti Hawaii, kasta met ti rason ni Maximo. Kayatna a tulongan ti pamiliana a mailung-aw iti rigat ti panagbiag. Narigat ngamin idi ti biag kadagidi a tiempo a pinanawanna ti Filipinas. Napanglaw ti naggapuanna a kaamaan iti sangkaapuyan ken sangkasakmolan. Nagsakripisio ni Maximo tapno maipaayna iti ipatpategna a pamilia ti naranraniag a gasat ken masakbayan. Simmangpet ni Cabania ken dagiti sabsabali pay a lallaki a naawis nga agtrabaho iti Hawaii idi Enero 15, 1931. Nagrubbuat ken naglugan da Cabania iti barko a SS President Lincoln manipud iti pantalan ti Manila idi Disiembre 1930. Kas kadagiti sabsabali pay a "sakadas," napan ni Maximo iti Hawaii tapno agtrabaho iti kaunasan ken kapinyaan. Nagsueldoda iti $1.00 iti kada oras. Asino daytoy Maximo Cabania? Nayanak ni Maximo Cabania iti Lanipao, maysa a barrio ti Narvacan, Ilocos Sur idi Nobiembre 13, 1914. Iti lugar a naggapuanna, adu a rigat ti nagpasaran ti pamilia ni Maximo isu't gapuna a daytoy ti nangiduron kenkuana a napan mangged idiay Hawaii. Ti Honoka'a Plantation iti isla ti Big Island ti immuna a nagtrabahuan ni Maximo iti tallo a bulan apaman a nakasangpet iti Hawaii. Nagsueldo iti maysa a doliar ti horna iti kada oras. Ti nagbalin a trabaho ni Maximo-- naggabut ti root ken nagputed iti unas a maikarga iti truck tapno maipan dagitoy iti kiskisan. Manipud iti Honoka'a Plantation, immakar iti nagtrabahuan ni Maximo-- iti Ola'a Plantation. Nagtrabaho ditoy iti tallo a tawen. Awan ketdi ti nagdumaan ti dati a trabahona iti Honoka'a Plantation iti trabahona iti Ola'a Plantation isu't gapuna a saan a narigatan ni Maximo. Idi tawen 1934, napan ni Maximo idiay Kauai ken nagtrabaho iti Hawaiian Commercial & Sugar wenno HC & S. Malaksid laeng nga aggabut iti root ken agputed iti unas a trabahona, nagtrabaho pay iti irrigation system ti nasao a kompania. Saan a nagbayag ket naital-o a kas maysa a superbisor [wenno ti awaganda iti "luna"]. Kaay-ayo ni Maximo iti mapan iti nagduduma a lugar. Maysa nga adbenturismo ni Maximo ta saan a mapnek iti maymaysa a lugar. Kayatna a suboken ti kabaelanna iti sabali a lugar. Ket idi 1941, napan daytoy idiay Honolulu. Simrek iti Dole Plantation idiay Whitmorem Wahiawa. Kas met la kadagiti immun-una a trabahona iti plantasion, naggabut iti root, nagpuros iti pinya ni Maximo sananto ilugan dagitoy iti pineapple truck. Sabali laeng ti trabahona a kas truck driver. Iti dayta met la a tawen, isu met idin a bimtak ti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan. Saan a natuloy ti plano ni Maximo a napan nagbakasion iti Filipinas gapu iti gubat. Nagbabawi. Idi 1946, simrek iti sabali a trabaho ni Maximo. Iti daytoy a gundaway, idiay Pearl Harbor iti Honolulu. Nagtrabaho a kas maysa a finger lift operator. Agidiskarga ken agikarga kadagiti maibiahe a kargamento iti warehouses ti kompania a simrekanna. Gapu ta makaanay daytoy nga ekspiriensa ni Maximo iti Pearl Harbor, naawis a nagpirma tapno agtrabaho idiay Johnson Islands idi 1953. Agpintura kadagiti pakigubat a tangke ti trabaho ni Maximo iti nasao nga isla. Nagbayag iti trabahona iti innem a bulan. Kalpasan a nagngudo ti kontratana iti Johnson Islands, nagsubli ni Maximo iti Dole Plantation. Saan latta a mapmapnek ni Maximo kadagiti nagbalin a trabahona, napan manen iti sabali a lugar. Iti isla ti Maui ti napananna. Simrek a nagtrabaho iti Maui Pineapple Company iti Haliimaile, Maui. Kadua ni Maximo iti nagyananna ti tallo pay a lallaki nga awanan pay iti assawa. Dagitoy da Teofilo Lobusta [pimmusayen], Mariano Supnet ken Castor Tadena. Kas met la iti dati a trabahona dagiti immun-una a plantasion a simrekanna, nagpuros ni Maximo iti pinya, nagputed iti unas, naggabut iti root, nagmaneho iti pineapple trucks tapno i-deliberna iti cannery. Gapu ta nasnebanen ken pamiliar kadagitoy a trabaho, nagbalin a "luna" ni Maximo kadagiti agdadamo nga agtrabaho iti plantasion. Nagtrabaho pay iti "experimental station"-- maintenance worker iti Baldwin Homes sakbay a nagretiro idi tawen 1970. Biag iti kampo Iti Haliimaile Camp a nakaibalayan ni Maximo, makuna nga adda kooperasion iti tunggal maysa. Saanda nga ibain idi nga uray maymaysa ti community bathroom iti kampoda, pagsisinnublatan dagiti lallaki ken babbai nga usaren daytoy. Tabla laeng ti dibisionna ken ti naitakup iti aglawlawna. Umis-isem ni Maximo a nanglagip iti kapadasan ken kinasutil dagidi padana a lallaki iti kampo. Nagaramid kano dagitoy a lallaki iti bassit nga abut iti diding a pannakadibision ti pagdigosan sada kano irungarong dagiti ramramayda iti bangir a pagdigosan ket kasta unay ti ikkis dagiti babbai. Ngem dayta, paset laeng iti panangliwliwa dagitoy a lallaki iti bagbagida. Iti kaadda ni Maximo iti Haliimaile, napan met nakiatendar kadagiti punsionan ken pasalaan. Ti Rizal Day ti kalatakan nga okasion nga ang-ngayen dagiti Filipino idi. Mapili ditoy ti agbalin nga aribai. Nagaget met dagitoy a lallaki idi ta mapanda makitienda iti Haliimaile store. Nagdissuanen iti maysa a nalatak a restaurant ti agdama ti dati a paglakuan iti Haliimaile. Segun ken ni Maximo, mabalinda kano idi iti umutang iti daytoy a paglakuan ta maikissay ti inutangda iti sumaruno a sueldoda. Nagserbi pay kano a post office ti nasao a paglakuan. Idi napanunot ni Maximo ti nagasawa Para ken ni Maximo, adayo pay laeng kenkuana iti panunotna ti panagasawa. Ngem idi simmangpet ti ina ni Maximo, ni Esperanza Supnet Cabania iti Hawaii idi 1965, pinalagipanna ni Maximo iti inna metten panagsimpa. Ngem para ken ni Maximo, dina pay nabirokan iti ipitpitik ti pusona. Dina pay nasarakan ti babai a para kenkuana. Immapay siguro ti gasat ken ni Maximo ta iti dayta a tiempo, napasangpetna ti babai a para iti pusona a naggapu idiay Filipinas. Naidumduma ti nariknana idi nakitana ni Teresita Paet a taga-Bantay, Ilocos Sur. Naam-ammo ni Maximo iti personal ni Teresita bayat iti inna panangpasiar kadagiti kabagianna idiay Honolulu. Nagam-ammoda ken ni Teresita iti maysa a paglabaan iti kawes idi nairana a napan naglaba ni Maximo iti kawesna. "Na-love at first sight" ni Maximo ken ni Teresita. Ditoy ti nagrugian ti pakasaritaanda. Ket manipud idin, kanayonen nga agipatulod ni Maximo iti love letters ken cards ken ni Teresita. Ngem saan a nagustoan ni Teresita ti inaramid ni Maximo. No dadduma, basaen dagiti kameng ti pamilia ni Teresita dagiti love letters ni Maximo isu't gapuna a mababain unay ti balasang iti kaamaanna. Uray pay iti tawag iti telepono ni Maximo ken ni Teresita, dengdenggenda pay. Narigatan ketdi a nagdesision ni Teresita no awatenna ti ayat ti baro a banag a saan met a nangganatan ni Maximo ti sungbat ni Teresita kenkuana. Immabot iti lima a tawen ti panagarem ni Maximo ken ni Teresita. Ket di nagbayag, insuko met laeng ni Teresita ti pusona ken ni Maximo. Mamati met ni Maximo iti pagsasao a "no adda panaganus, adda mauraymo a sungbatna." Nagbanag met laeng Kalpasan ti idadanon ti partido ni Maximo iti pagtaenganda Teresita idiay Honolulu, natinong a dagus ti kasarda. Nagkallaysa da Maximo ken Teresita idi Disiembre 30, 1978 iti met laeng Honolulu. Kalpasan ti kasar, nagdesision da Teresita ken Maximo a napan nagnaed idiay Haliimaile iti Maui. Ket agingga ita, isu pay laeng ti umok dagitoy nga agasawa. Para ken ni Maximo, pudno, nabirokanna ti perpekto a babai iti pusona. Ket tay kunada a pagsasao, saan a tubeng ti edad no agayat ti puso. Pudno, dinungdungngo ken inpateg ni Maximo ni Teresita iti baet nga ub-ubing nga amang ti edad ti kaingungotna. Ti makuna ni Maximo kadagiti kapatadanna: "Taripatoen ti salun-at. Salakniban ti bagi iti sakit. Agipauneg kadagiti nasustansia a taraon." Para kadagiti agtutubo kunana: "Denggenyo dagiti dadakkelyo. Isaganaan ti bagi ken panunot para iti naraniag a masakbayanyo." Kaay-ayo dagitoy nga agasawa iti "ag-holo-holo" wenno agpaspasiar.*