CRISPULO EVANGELISTA: SAAN A NAUPAY A NAKIDANGADANG ITI PANNUBOK

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat iti salaysay. Ladawan ti grupo dagiti Filipino Sakada kalpasan ti panagpurosda iti pinya]

CRISPULO EVANGELISTA: SAAN A NAUPAY A NAKIDANGADANG ITI PANNUBOK
Ni Rudy Ram. Rumbaoa
-Dagiti Koleksion a Daniw, Sarita, Kanta ken Dadduma Pay
 www.ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com


"Mapan iti eskuela. Agbasa tapno maawat ti napintas nga edukasion a makatulong a mangbirok iti trabaho."


Ti pamilia Evangelista
NAPAN ni Laureano Molina Evangelista iti Hawaii idi tawen 1921 karaman ti agtawen iti katorse nga anakna a lalaki, ni Crispulo ken ti walo ti tawenna nga anakna a babai, ni Lucina, ti kaingungotna, ni Isabel Alonzo, ngem pimmusay daytoy.

Napan ti pamilia Evangelista iti Hawaii tapno sapulenda ti gasat a mangilung-aw kadakuada gapu iti rigat ti biag. Simmanglad ti pamilia ket nagtarusda iti isla ti Kauai, kalpasanna, nagtrabahoda iti Lihue Sugar Plantation.

Gapu ta ubing pay unay ni Crispulo nga agtrabaho iti kataltalonan, napalubosan daytoy a nagbalin nga errand boy; ti trabaho ni Crispulo, agserbi kadagiti amo ti plantasion ken ti pamilia dagitoy.

Kadagidi met a tiempo, nagbalin a nalatak ti panangkautibo/panangkidnap kadagiti babbai a Filipina. Tapno masalakniban ti balasitang ni Laureano ni Lucina, imbatina daytoy iti Salvation Army sakbay a mapan agtrabaho. Iti panagyan ni Lucina iti Salvation Army, ditoy a nasursurona ti agluto kasta met a trabahuen ti aramid ti agtagibalay. Idi mabayag, naibaon ni Lucina idiay San Francisco para iti maysa a training ket nagbalin daytoy a kaunaan a babai a Filipina a Salvation Army Officer. Idi nagsubli ni Lucina manipud iti San Francisco, nagdesision ni Crispulo nga agbalin nga opisial ti Salvation Army.

Kalpasan ti panagsanay ni Crispulo idiay San Francisco idi tawen 1962, nagserbi iti Oahu, Wailuku, ken Lahaina iti Maui. Nayasawa ni Lucina ken ni Vicente Flojo Arkangel ket nagindegda iti Ola'a ti Hawaii. Tulongan ni Lucina dagiti trabahador a Filipino iti plantasion. Ti agdama nga awag ti Ola'a ket Keau. Simmaruno ni Crispulo a napan iti Big Island ket nagnaed sadiay iti dua a tawen.

Ni Crispulo iti Filipinas ken Panagsublina iti Hawaii
NAGBAKASION ni Crispulo iti ili a nakayanakanna nga Urdaneta, Pangasinan iti Filipinas idi tawen Septiembre 1936. Iti panagbakasionna, naam-ammona daytoy ubing ken napintas a balasang iti maysa a sari-sari store wenno tianggi a gimmatanganna iti sigarilio. Nupay adu dagiti dadduma a babbalasang a mabalinna nga armen iti Urdaneta, natennag ti rikna ni Crispulo iti puso ni Julia Siores. Nagkallaysa ngarud dagiti dua idi tawen 1937. Nayanak ti anakda ni Shirley kalpasan ti maysa a tawen.

Gapu ta bimtak ti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan, nagtalinaed ni Crispulo iti Filipinas agingga iti tawen 1946.

Iti maysa nga aldaw, nakaawat ni Crispulo iti surat manipud ken ni Laureano nga agkuna: "agaw-awat iti aplikante ti Hawaii Sugar Planters Association [HSPA] iti mayat a mapan agtrabaho ti plantasionda iti Hawaii." Ket ginutigot ti kayongna, ni Vicente, napan nagpirma ni Crispulo iti aplikasionna idiay Vigan, Ilocos Sur. 

Nagsubli iti Hawaii ni Crispulo a kaduana ti kasinsinna, Teofilo Manzano ken ti kaanakanna, ni Silberio Libao. Nagluganda iti barko a S.S. Maunawili manipud iti pantalan ti Salomague iti Cabugao, Ilocos Sur. Apaman a nakasanglad iti isla, naidestino ni Teofilo iti Wahiawa, Oahu, idinto nga agpada da Crispulo ken Silberio iti Ola'a.

Di mabayag, simmaruno da Julia ken ti agtawen iti walo nga anakda ni Shirley a naglugan iti barko a S.S. Marine Falcon, ti umuna a bansada dagiti babbai ken ubbing a nagturong iti Hawaii. Kas met la kada Crispulo, nagluas ti barko a naglugananda iti pantalan ti Salomague. Kadua ni Julia iti barko ti kasinsinna, ni Corazon Manzano Domingo, ti asawa ni Teofilo.

Daksanggasat ta nagsakit ni Julia iti sangapulo ket dua nga aldaw a panaglayagda iti taaw. Naturogda iti rabaw ti barko nga awan man la abbong wenno atep ti barko a mangsalaknib kadakuada. Bayat ti panagsakit ni Julia [seasickness], nagbalin a personal a nars ni Julia ni Shirley; pinakan ken intedna ti amin a kasapulan ni Julia. Adda rason ni Julia a mapan iti Hawaii gapu ta kalikagumanna met a biruken no sadino iti ayan ti ama daytoy. Agnaed ken agobra ti ama ni Julia idiay California. Pinanawan ti amana ti Filipinas idi agtawen ni Julia iti pito. Ket babaen iti tulong dagiti kabagianna, nasapulanna ti amana.

Dagiti Pannubok
NAGTRABAHO ni Crispulo iti innem a bulan iti Ola'a Plantation idi bimtak ti welga. Nagbayag ti welga iti sumagmamano a bulan. Kalpasan ti naunday bassit a panawen a panagwelga dagiti trabahador, saanen a nagsubli dagiti agama, da Crispulo ken Laureano, iti plantasion. Nanglukatda ketdi iti tailor shop iti distrito ti Ola'a. Insuro ni Crispulo ni Julia no kasano ti agdait iti pantalon ken bado. Nakatulong ni Julia a nangpadur-as ti negosio ti pamilia.

Iti di napakadaan a didigra a simmangbay iti Big Island, pinerdi ti nakaam-ames a tidal wave dagiti pagtaengan ken bimtak ti maysa a bolkano a nakaapektaran ti sibubukel nga ili ti Kapoho. Gapu iti daytoy a kalamidad, nagserra ti plantasion. Kimmapsut ti negosio ti pamilia Evangelista.

Kinapudnona, sakbay a napasamak ti kalamidad, agaw-awat idin ti pamilia Evangelista iti kliente manipud iti isla ti Maui. Gapu iti kalamidad a nagpasaran ti Big Island, nakatulong ti awis ti Dios-ti-aluadna Nicanor Domingo iti yaakarda iti Maui. Napalaus ti yamanda ken ni Nicanor gapu iti tulongna a nakabirok iti balay iti Maui sakbay nga immakarda ditoy.

Idi tawen 1960, linuktan da Crispulo ken Julia ti negosioda a tailor shop iti Happy Valley, Wailuku; masarakan ti nasao a pagdaitan iti Business Office Machine iti agdama--kasinnango ti dati a T.K Supermarket ken kadenna ti dati a George Guererro Market. Adu ti dinait da Crispulo ken Julia a bado nangruna kadagiti negosiante nga agkawes iti terno. Iti taraudi ti tawen 1970's, nagbalin nga aktibo ni Crispulo iti komunidad ti Filipino. Nagtrabaho pay daytoy iti Maui Memorial Park kas salesman, maysa a travel agent ken isu ti kaunaan a Filipino ken anaunser iti radio a KNUI. Pimmusay ni Crispulo idi tawen 1983.

Ti Bunga
NAPARABURAN da Crispulo ken Julia iti managipateg ken managayat nga anak, ni Shirley Evangelista. Maysa a Certified Dental Assistant, ESLL Teacher iti Department of Education iti agarup beinte a tawen, ken nagtrabaho pay daytoy iti Maui Beach Hotel Front Desk. Nagretiro idi tawen 2001.

Miembro ni Julia iti Kahului Community Association [KCA], United Sons and Daughters of Ilocano Region [USDIR], Good Sheperd Church [GSC] ken Saranay Maui [SM]. Kaay-ayo ni Julia ti agmula, agbasa iti Bannawag, agluto, agdengngeg iti Filipino a programa iti radio ken agbuya iti Japanese program iti telebision.

Ti balakad ni Julia kadagiti agtutubo: "Mapan iti eskuela, agbasa tapno maawat ti napintas nga edukasion a makatulong a sumrek iti trabaho." Para kadagiti nataengan kunana: "Agbalin a busy, watwaten ti panunot, agdengngeg iti radio, agbuya iti Wheel of Fortune ken Japanese shows. Kunana, napintas a pagwatwatan ti utek.*