GAPU TI PAMMATINA, NALUKTAN TI DALAN ITI NARANIAG A MASAKBAYAN

Ruknoy ken ni Sakada ken Panglagip Kadakuada iti Pannakarambak ti bulan ti Oktubre a kas Fil-Am Month...

[Nabulod ti ladawan a naaramat iti Honolulu Museum of Art]

"Ikalikagum ti panagadal. No awan daytoy, saan a masapulan ti napintas a pagtrabahoan. Ngarud, agbasa a nalaing. Ituloy dagiti naimbag nga aramid tapno agballigi iti biag."

TI kaadda ti determinasion, pammati, panaganus ken nalayog nga arapaap no apay a nagun-od ni SEVERINO AGBANNAOAG ti naimbag a gasat ti kaaddana iti Hawaii.

Ngem Asino ni Severino?

Nayanak ni Severino idi Nobiembre 29, 1927 iti ili a Sarrat, Ilocos Norte. Maibilang ni Severino kadagiti tartaraudi ti lima a bansada dagiti sakada a nagturong iti Hawaii idi tawen 1946.

Ni Pedro Ramirez, uncle ni Severino, ti nagpetision kenkuana a nagturong iti Hawaii. Napan ni Severino ken ti gayyemna, dati a trabahador ti Hawaiian Plantation, iti Puerto ti Salomague, Cabugao, Ilocos Sur, tapno ag-report, ngem nairana nga awan idi dagiti rekruter wenno nagawis kadakuada tapno maipastrekda ida iti barko a S.S. Maunawili. 

Saan a nagsuko ken napukawan ti namnama da Severino ken ti gayyemna tapno makapanda iti Hawaii. Determinasion ti nagari iti kaunggan ni Severino.

Kayat ken arapaapna unay ti mapan idiay Hawaii, nagpatnagda ngarud a naguray ti gayyemna iti pantalan. Naturogda iti sirok dagiti narukbos a kayo. Inan-anusanda nga inuray ti panagsubli dagiti rekruter. 

Nagsubli nga agpayso dagiti rekruter iti kabigatanna. Adda met idi dagiti padada a lallaki a nakipaguray, ngem kaaduan kadakuada ti saan a nakaanus. Nagawidda kadagiti bukodda a pagtaengan ken lugar a naggapuan isu a saanda a naisurot a napan idiay Hawaii.

Iti Hawaii

Simmanglad nga immuna ti barko a nagluganan ni Severino iti isla ti Kauai. Kalpasanna, nagturong ti barko iti Maui. Naidissaag ti tunggal sakada kadagiti bukodda a destino wenno pagtrabahoan. 

Iti Pioneer Mill ti Lahaina, Maui, ti destino ni Severino. Nagnaed iti maysa a kampo nga awaganda iti "Lahaina Pump" manipud 1946 agingga ti 1970. Daytoy a kampo ket masarakan iti ngatuen ti Lahaina Maui Youth Center ken Aquatic Center.

Manipud tawen 1946 agingga iti 1963, adu a klase ti trabaho ti nastrekan ni Severino a kas koma iti awaganda ti "pali-pali," agdalus kadagiti tubo a naikonektar iti mismo a main pipe tapno al-alisto a dumalan ti danum a pagpasayak iti kaunasan. 

Matangdanan iti 45 cents tunggal oras, walo nga oras tunggal aldaw, ken innem nga aldaw a trabaho iti tunggal lawas.

Manipud 1963 agingga ti 1972, nagserbi ni Severino iti Harvesting Department. Iti tawen 1972 agingga ti 1977, nagtrabaho iti Kawaola [powerhouse] tapno kitaenna ti pannakaiwaras ti danum. Ken idi 1977, nagtrabaho pay a kas "ditchman" wenno agdalus iti kanal agingga a nagretiro ti trabaho idi 1972. Matangdanan daytoy iti $8.75 tunggal oras.

Biag iti Kampo

Ti Rizal Day ti kadakkelan nga okasion a rambakan dagiti trabahador iti plantasion segun ken ni Severino. Sabali laeng ti social dancing ken sabasabali pay a panagtitipontipon a rambakanda iti tunggal maysa. Aggasto dagiti babbaro kadagiti magatang a social dancing ken social boxes. Kuna ni Severino a dagiti babbai nga Haponesa ti aglaba ti pagan-anayda a Filipino.

Da Severino ken Conchita

Bimtak ti gubat idiay Korea idi tawen 1952 agingga ti 1954. Adu a sakada ti napan nagserbi, maysa ditoy ni Severino. 

Kalpasan ti gubat, nagsubli ni Severino iti Filipinas tapno agsapul ti asawaenna. Ditoy a naam-ammona ti ubing ken nalasbang a balasang nga agnagan iti CONCHITA BATUGO. 

Kayat ti uncle ni Severino a maasawana ni Conchita. Nairana idi nga agyan ni Conchita iti balay ti kabsatna a babai iti Sarrat, Ilocos Norte. Agassideg ti pagyanan da Severino ken Conchita. Kayat ti pamilia ni Severino ni Conchita ken kayatda nga isuda ti agkagasat. Agad-adal idi ni Conchita iti High School, ngem nagkitakit ti balasang idi insingasing ni Severino ti panangikallaysana kenkuana gapu ta saan pay a nakasagana a makirelasion.

Malagip ni Severino nga itarayan ken aglemmeng pay ni Conchita idi damoda ti agsarang. Awan naaramidan ni Severino. Naguray agingga nga inleppas nga immuna ni Conchita ti high school ken kolehio sakbay a nakirelasion kenkuana.

Nagsinsinnurat da Severino ken Conchita iti uppat a tawen bayat ti panaginnadayoda. Inako ni Conchita a saan a napintas ti linaon dagiti dadduma a surat kenkuana ni Severino. Kunana, nagpakipot. Pinarigatna ni Severino. Ngem no ad-adu a surat a maawat ni Severino manipud ken ni Conchita a panglais, ad-adda met ti panaggustona ti balasang.

Idi 1959, nagdesision a nagsubli ni Severino iti Filipinas tapno agdaton manen ken yawisna ti panagkasarda ken Conchita. Ket kas paset ti plano ni Severino, no saan nga awaten ti balasang ti panagdatonna, saanen nga agasawa ken agsubli laengen iti Hawaii a kas maysa a baro iti agnanayon. 

Ngem nasikap ni Severino ta inabakna ti puso ni Conchita. Sabali ketdi ti taktika nga inusarna a nagdaton ken ni Conchita. Kiniddaw ni Severino kadagiti kabagian ni Conchita a tulongan ken kuyogenda a mapan "dumanon" ken "agdaton" kenkuana. 

Nagballigi ngarud ni Severino. Estrahiya, dayta ti inaramidna.

Di nagbayag, nagkallaysa da Severino ken Conchita idi Nobiembre 29, 1959 [aldaw ti panagkasangay ni Severino] iti simbaan ti Sarrat, Ilocos Norte. Dua ketdi ti naangay a padaya- maysa iti Sarrat ken iti Batac a puon ni Conchita.

Intangsit da Severino ken Conchita nga engrande ken adu ti dimmar-ay iti padaya.

Ti Bunga

Ni Elizabeth Malacas ti inauna. Nagadal daytoy ti Med-Assist of Hawaii iti Honolulu. Addaan ti karera iti Medical Technology. Nagtrabaho iti Resort Quest Kaanapali Shores, front desk. Nayasawa ken ni Leonardo Malacas, bellman ti Royal Lahaina Hotel. Dua ti annakda a lallaki, da Brandon ken Myron.

Ni Jerry ti maikadua. Nagadal iti Maui Community College, degree in Buiding Maintenance. Nagtrabaho iti Four Seasons Hotel, iti engineering department. Nayasawa ken Merlita Tasani, maysa nga accountant ti Grand Wailea Hotel. Tallo ti annakda, da Jaren, Justin ken Melyssa.

Ti balakad da Severino ken Conchita kadagiti agtutubo: "Ikalikagum ti panagadal. No awan daytoy, saan a makasapulan ti napintas a pagtrabahoan. Ngarud, agbasa a nalaing. Ituloy dagiti naimbag nga aramid tapno agballigi iti biag."

Para kadagiti kapatadada: "Agwatwat iti inaldaw. Kitaen dagiti taraon nga ipauneg."

Magusgustoan unay ni Severino ti agmula kadagiti nateng ken agbisikleta a kas paset ti panagwatwatna.

Gapu ti determinasion ni Severino a napan iti Hawaii, naluktan ti dalan iti naranraniag a masakbayan dagiti annakna, dagiti appoko ken kadagiti amin a napan iti Hawaii.

.

.

.

.

GAPU TI PAMMATINA, NALUKTAN TI DALAN ITI NARANIAG A MASAKBAYAN

Rudy Ram. Rumbaoa

Dagiti Koleksion a Daniw, Sarita, Kanta ken Dadduma Pay

wwwammuenpaydaytoysakada.blogspot.com

*Nabulod ti ladawan a naaramat iti Honolulu Museum of Art