ANACLETO COSTELLO: Agbasa ket Awaten ti Napintas nga Ipaay ti Edukasion

 

[Nabulod ti ladawan a naaramat. Maysa a buya

ti bunggoy dagiti Filipino sakada iti Hawaii]

"Para kadagiti agtutubo kunada: "Mapan agbasa ket awatenda koma ti napintas nga ipaay ti edukasion ta daytoy ti mangted iti napimpintas a pagpilian iti trabaho a serkan a saan lattan a mapnek ti trabaho iti kataltalonan."

---

ITI tawenna a kinse, no ar-arigen, nalupoy pay la iti bagi ken panunot a mangsaranget kadagiti pannubok ti biag. Ngem para ti daytoy a bumarito, namuli a natenneb a nakidagsanggasat ta malaksid a napadasanna dagitoy a pannubok, naekspiriensana pay no kasano ti rigat ti trabahona a kas laborer iti O'okala Sugar Plantation ti Hilo, Hawaii.

Nayanak daytoy sakada Anacleto Costello iti Dinalawan, Narvacan, Ilocos Sur, pagilian a Filipinas idi Oktubre 15, 1912. Simmangpet ni Costello iti Hilo, Hawaii idi 1927. Inesponsoran ti O'okala Sugar Plantation ti ipapanna iti Hawaii.

Ket kas met la ti rason dagiti lallaki nga imun-una ngem isuna a napan iti Hawaii, nagdesision ni Anacleto tapno birokenna ti napimpintas a gasat, masakbayan ken nalanglangto a biag- agurnong ti kuarta ken kasta metten a kayatna ti agadbentiur. 

Saan a nagbayag ni Costello iti O'okala Sugar Plantation gapu ti nabileg nga impluensia ken karit dagiti kabagianna nga umallatiw iti Maui. Ket gapu ti dayta, nakitipon ngarud ni Costello kadakuada iti Maui.

Apaman a nakasangpet iti Maui, naupaan ni Costello nga agtrabaho iti Maui Pine Plantation ken matangdanan ti $2.00 iti tunggal aldaw a panagtrabahona a kas water boy-- reponsibilidadna nga iwaras ti danum nga inumen dagiti trabahador bayat ti panagtrabaho. Dina inkankano no aniaman ti trabahona a kas ti kina-water boy. 

Sabali pay ti nastrekna a trabahona- ti mangikarton kadagiti pinya a mapuros ken nagmaneho pay iti trak agingga a nagretiro ti trabaho idi 1974.


Taldiap
Idi tawen 1939, nagawid ni Anacleto idiay Filipinas tapno mangikallaysa [wenno mangilanding a kas pagsasao dagiti nagkauna a sakada]. Nayasawa ngarud ken ni Dios-ti-aluadna nga Eusebia Viloria. Dua ti nagbalin nga annakda, maysa a lalaki ken maysa a babai. Saan a nagsubli iti Hawaii agingga idi 1946 ta nagpirma daytoy nga agsubli a nairaman kadagiti 6,000 a lallaki a naayaban nga agtrabaho iti plantasion ti kaunasan ken kapinyaan. Nagrubbuat dagitoy a sakada manipud iti Puerto ti Salomague, Cabugao, Ilocos Sur, a naglugan ti barko nga S.S. Maunawili.

Simmanglad ti barko a nagluganda iti pantalan ti Kahului kalpasan a naidissaag ti sumagmamano a lallaki iti Big Island, Hawaii.

Malagip pay ni Anacleto ti sumagmamano a lallaki a kinalugananna iti barko isu da: ti Dios-ti-aludana Silvestre Novida ken Silvestre Peros, Sr.; ken Elpidio Cabalo, Melecio Cabadol, Pepito Ragasa, Sinon Odocayen ken Alfredo Viloria.

Kaaduan kadagitoy a lallaki ti naibalay iti Haleakala camp a masarakan iti Pukalani ken Makawao. Iti agdama, nagbalinen a nalatak a subdibision ti dati nga Haleakala camp. Kaaduan kadagiti nagindeg iti nasao a subdibision ket empleado ti Maui Land and Pine wenno dagiti dati a trabahador ti nasao a kompania.

Iti Haleakala camp, marambakan ti Rizal Day iti tunggal bulan ti Disiembre 30. Karaman iti parambak ti sala, ay-ayam ken pallot [chicken fight]. Adda met volleyball tournaments. 

Segun ken ni Anacleto, mapanda pay dumayo idiay Kaua'i tapno makisalip iti volleyball. Maimbitaran dagitoy a lallaki kadagiti punsionan ken dadduma a pasken iti paset ti Maui. 

"Daytoy ti gapuna a manmano dagiti aldaw a makitadakam' dagiti gagayyemi," inlawlawagna ni Anacleto.

Idi 1962, naipan dagiti lallaki ti Haleakala camp iti sabali a kampo. Kaaduan kadagitoy ti napan idiay Haliimaile village. Sabali laeng dagiti nagpetision dagiti bukodda a pamilia tapno tumipon kadakuada iti Hawaii. Napan dagiti dadduma a lallaki iti Korean camp, maysa a kampo nga asideg ti Maui Pine work station, sakbay ti Haliimaile village.

Idi 1963, naglaok ti liday ken ragsak a narikna ni Anacleto. Nagawid ni Anacleto iti dayta a tawen idiay Filipinas tapno agatendar ti pannakaipumpon ti lalaki nga anakna ken ni Eusebia. Iti dayta met la a tawen, iti punsionan ti maysa kadagiti kabagianna, iti umuna a gundaway, nasaripatpatanna ti natayag ken nalasbang a babai iti nagan a Nena De Guzman, tubo iti Santa Ignacia, Tarlac. Inako ni Anacleto nga "love at first sight" daytoy kenkuana. Saanna a naammuan ti pudno a kinatao ken dina napasiar ni Nena ta nakurang ti panawenna kadaydi a tiempo gapu ta nagsublin iti Hawaii.

 
Nagsurat ngarud ni Anacleto ken ni Nena a nangisingasing ti panangikallaysana kenkuana. Kinapudnona, naiturong ti surat ni Anacleto a marriage proposal iti ama ni Nena a mangdawat ti pammalubosna nga ikallaysana ti balasangna. Naragsakan ni Nena iti pammalubos ti ama daytoy ket inawatna ti marriage proposal ni Anacleto. 

Idi Mayo 1967, nagsubli ni Anacleto idiay Filipinas tapno ikallaysana ni Nena. Idi Nobiembre 14, 1967, simmangpet ni Nena iti Hawaii tapno makitipon ken ni Anacleto. Adu ti talento ni Nena, maysa ditoy ti panagdait.

Oktubre 17, 1968, naipasngay ti lalaki nga anakda, ni Ernelito Costello. Nagturpos ni Ernelito iti University of Pacific, Stockton, California, iti kina-Business Adminstration. Nagtrabaho iti Insulet Medical Devices ken isu ti napusgan nga akinsakup iti pannakaimaniher ti sibubukel nga akin-laud a paset ti Estados Unidos. Nayasawa ni Ernelito ken ni dati a Laurie Leibmann. Dua ti annakda, ni Kyle ken Maile. Agdama nga agnaedda idiay Danville, California.

Daytoy man ti balakad da Anacleto ken Nena kadagiti nataengan: "Agwatwat iti inaldaw ken taripatoen ti bukod a bagi." 

Para kadagiti agtutubo kunada: "Mapan agbasa ket awatenda ti napintas nga ipaay ti edukasion ta daytoy ti mangted iti napimpintas a pagpilian ti trabaho a serkan a saan lattan a mapnek ti trabaho iti kataltalonan."

Napigsa ni Anacleto iti pisikal a bagi ken nasidap ti panagpampanunotna. Nagindeg dagitoy nga agkaingungot iti Haliimaile, Maui. Ket bilang maysa kadagiti sakada, kaaduan a nangibusan ni Anacleto ti panawenna manipud 80s, 90s, ken 00s ket iti lugar nga Haliimaile. 

Dagiti Sakada a nakadkadua ni Anacleto iti Haliimaile ket isu da: Pedro Soriano, Guillermo Barut, Ricardo Tadeo, Silberio Yoro, Felix Bumanglag, Ricardo Yadao, Julian Palpallatoc, Felix Arafiles, Maximo Cabania ken Elpidio Cabalo.*
.
.
.
.
.
.
ANACLETO COSTELLO: Agbasa ket Awaten ti Napintas nga Ipaay ti Edukasion
Rudy Ram. Rumbaoa
[www.ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com]