Liklikan ti Makiapa, Pagarien ti Kappia

Maysa a buya ti sakada a nagbagkat iti naputed nga unas...

MAYSA ni Arsenio Jacinto kadagiti rinibu a lallaki manipud iti Ilocos Region a naawis ti Hawaiian Sugar Planters Association [HSPA] tapno agtrabaho iti Hawaii. Kas met la dagiti dadduma a lallaki a nagpirma iti kontrata, nangato ti arapaap ni Arsenio. Maited ti napintas ken naraniag a masakbayan iti pamiliana.



Asino ni ARSENIO JACINTO?
Ni Arsenio Miguel Jacinto ti maikatlo nga anak da Victorino ken Teresa Miguel Jacinto [agpada a pimmusayen dagitoy].

Nayanak ni Arsenio idi Disiembre 14, 1921. Patneng nga Ilocano ni Arsenio ta tubo ken dimmakkel iti Siudad ti Laoag. Ni Perpecto Baraoidan, maysa a contract laborer ken angkel ni Arsenio ti nagesponsor kenkuana a napan idiay Hawaii.

Nagrubbuat ken naglugan ni Arsenio, karaman pay dagiti sabsabali a lallaki iti barko a managan ti S.S. Maunawili manipud iti pantalan ti Salomague, Cabugao, Ilocos Sur idi Agosto 30, 1946. Nakadanon ti barko a nagluganan dagiti lallaki ti Kahului Harbor iti nganngani duapulo nga aldaw a biahe.

Agtawen ni Arsenio iti duapulo ket lima idi nagpa-Hawaii. Kadua ni Arsenio ti kabsatna, ni Alejandro Jacinto, ti kasinsinna, ni Jose Alipio ken Afredo Saribay, nasinged a gayyemna.



Biag iti Hawaii
Apaman a nakasangpet ni Arsenio ken dagiti sabsabali pay a lallaki iti Maui, nayallatiwda ti lugar a pagtrabahuanda, ti Pioneer Mill Co. Ltd., idiay Lahaina.

Naipan da Arsenio ken dagitoy a lallaki iti Waine'e Village, maysa a plantation camp nga adda met laeng iti asideg ti Pioneer Mill.

Naibalay dagitoy a lallaki iti walo a kuarto, maysa a kusina ken pagdigosan. Agarup ag-sangapulo ket innem dagiti lallaki a nagyan iti dayta a balay. Naipaayan pay ti tunggal dua a lallaki iti bukod a paglutoan ti taraon.

Nangrugi ti trabaho ni Arsenio iti kataltalonan a kas grass cutter kalpasan ti tallo nga aldaw a sangpetna iti Maui. Nagsueldo ti kuarenta sentimo iti kada oras wenno agdagup 2.30 a doliar iti kada aldaw. Trabaho ni Arsenio daytoy iti unos ti makatawen.

Ngem saan a napnek ni Arsenio ti daytoy a trabaho. Nagsapul iti sabali, nakastrek ni Arsenio a kas irrigator. Para ken ni Arsenio, napintas ken nalag-an daytoy a trabaho. Nagsueldo ni Arsenio ti sangapulo doliar iti kada oras iti panangimaniherna ti irigasion. Nagbayag iti trabaho agingga a nagretiro idi tawen 1983.



Ti Waine'e Village
Kaay-ayo dagitoy a lallaki ti agay-ayam iti basketball, volleyball ken uray pay agpallot [chicken fight] iti uneg ti kampo. Sabali laeng dagiti pasala a social dances-- a maawagan iti "manzo." Kunada a manzo daytoy a pasala ta agbayad dagiti lallaki tapno maisala dagiti babbai. Maysa daytoy a wagas tapno makaur-or ti pundo a pagbayadda met laeng kadagiti sabsabali pay a pasken a pakidar-ayan ken pangsuporta kadagiti agtutubo a babbai nga agpagus nga agkadidata wenno makisalip ti kina-reyna iti Communal Celebrations a kas ti Rizal Day.

Iti unos ti panagtrabaho ni Arsenio iti Pioneer Mill, miembro pay iti International Longshore Warehouse Union [ILWU].

Nagbalin ni Arsenio nga instrumento dagiti kapatadana a trabahador iti ILWU a nangidur-as ti kondision ken kasasaad ti trabahoda iti kiskisan ken iti unyon. Ket gapu iti dakkel a tulong ni Arsenio, naingato ti sueldo, napapintas ti health benefits ken sabsabali pay a seknan dagiti trabahador a kas iti kalinteganda a mangmangged.

Nakipaset pay ni Arsenio iti dua a welga nga inangay ti unyon a nagbunga met ti nasayaat iti pannangikalinteganda ti kiniddawda a pagsayaatan dagiti mangmangged.

Kalpasan a nagretiro ni Arsenio iti Pioneer Mill, saan a nagsardeng a nagtrabaho. Simrek a nag-part-time job iti Lahainaluna High School, Lahaina Intermediate ken Sacred Heart School a kas custodian.



Idi naam-ammo ni Arsenio ni Victorina
Naam-ammo ni Arsenio iti personal ti ubing ken nalapsat a balasang a taga-Siudad ti Laoag, ni Victorina Lazaro. Ngem sakbayna, nagam-ammo met laeng da Arsenio ken Victorina babaen iti surat.

Nabugas ken namaris ti panagam-ammo da Arsenio ken Victorina ta nairana nga agpagayam ti ama ni Victorina, ni Estanislao Lazaro iti kabsat ni Arsenio, ni Filemon Jacinto. Ket gapu ti daytoy, nagbalin a rangtay dagitoy dua nga agpagayam iti nagbalin nga ayan-ayat da Arsenio ken Victorina. 

Impasirig ni Filemon ti ladawan ni Victorina ken ni Arsenio. Ginutigot pay ni Filemon ni Arsenio a patulodanna ti surat ti balasang ket banag a balligi ti impaaramid ni Filemon ken Arsenio.

Gapu ta kapnekan ni Arsenio ti riknana ken ni Victorina, nagbakasion idiay Filipinas idi tawen 1965, bulan ti Disiembre. Ket iti kamaudiananna, nagsarang met laeng da Arsenio ken Victorina iti personal, iti Manila.

Saan a nagtaktak ken saan a sinayang ni Arsenio ti tunggal panagpitik ti pagorasan, inurnosda ti nagbaetanda ken ni Victorina. Nagkasar da Arsenio ken Victorina iti embahada ti Estados Unidos. Kalpasanna, naangay ti kasar iti simbaan iti Siudad ti Laoag idi Enero 5, 1966.

Gapu ta kurang ti bakasion ni Arsenio iti Filipinas, nagdenna dagiti dua iti maysa a bulan sakbay a nagsubli ni Arsenio iti Hawaii idi Pebrero 5, 1966. Di nagbayag, simmaruno ni Victorina a nagpa-Hawaii idi Oktubre 15, 1966.



Ti bunga, ti pamilia...
Naparaburan da Arsenio ken Victoria iti uppat nga annak. Isuda:

Arthur, inauna. Nagadal ken nagturpos iti Sacred High School ken Lahainaluna High School. Simrek ni Arthur iti armada ti Estados Unidos idi 1986 agingga iti 1990.

Naidestino idiay West Germany iti tallo ket kagudua a tawen. Nagpaay a kas vechicle mechanic.

Nagtrabaho ni Arthur iti Westin Maui a kas irrigation groundskeeper. Nayasawa ken ni Dawn. Maysa ti anakda, ni Malino. Tallo ti annak ni Arthur iti immuna nga asawana: da Cassie-Ann, Arthur ken Bryce ken dua ti siumanna: da Makana ken Kalalani.

Ni Edith ti maikadua. Nagturpos iti Sacred Heart High School, Lahainaluna ken Chaminade University. Naawatna ti kina-Bachelor of Business Administration Degree in Accounting.

Nagtrabaho a kas Adminstrative Manager iti Bubba Gump Shrimp Co.

Ni Jane Arruda, ti maikatlo. Nagturpos iti Sacred Heart School, Lahainaluna ken iti Unibersidad ti Hawaii. Naawatna ti kina-Bachelor of Arts Degree in Fashion Merchandising. Agdama a Consierge Specialist Supervisor iti Westin Maui Resort.

Napili ni Jane a third runner-up idi nakisalip iti Miss Maui Filipina Pageant idi 1995. Kaay-ayo ni Jane ti agsala iti hula iti Old Lahaina Luau ken managbiahe pay.

Nayasawa ken ni Keli'i Arruda. Dua ti annakda: Mason ken Leimamo.

Ni Lorraine Young ti buridek da Arsenio ken Victorina. Nagbasa iti Sacred Heart School, Lahainaluna [Class Salutaturian- Class of 1996]. Naawatna ti kina-Bachelor of Arts Degree in English [Creative Writing]. Isu ti Desktop Publishing Specialist ti Lahaina Galleries, Inc.

Maysa a Pre-School teacher ni Lorraine idiay Florida sakbay a nagsubli iti Maui. Naawatna ti pammadayaw gapu iti panangyalatna ti kina-tsampiyon iti Maui District Spelling Bee idi 1988.

Nayasawa ken ni Troy Young. Maysa ti anakda, ni Justice.


Balakad ni Arsenio kadagiti kapatadanna: "Panagtutunos ken panagkakammayet iti pamilia. Panagipateg ti tunggal maysa nga awan ti innimon."

Kunana kadagiti agtutubo: "Inkayo agbasa. Agsakdu iti sirib. Liklikan ti makiapa ken pagarien ti kappia."

Magustoan ni Arsenio ti agpaspasiar iti sabali a lugar. Nadanonnan dagiti lugar a kas iti Las Vegas, Washington D.C., Atlantic City ken San Francisco. Magustoan ni Arsenio ti agbuya iti wrestling. Kaay-ayona pay ti agmula iti naduduma a klase ti nateng ken ag-baby-sit kadagiti appokona. Ken kabaelanna pay la a labaan ti bukodna a pagan-anay, agdalus ken aglammua iti arubayan ti balayda.

Ni met laeng Arsenio ti nagbalin a rangtay dagiti dua a kakabsat ken kabagianna iti ipapanda iti Hawaii.*
.

.

.

.

.

LIKLIKAN TI MAKIAPA, PAGARIEN TI KAPPIA
Rudy Ram. Rumbaoa

ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]