DOMINGO ILUSTRISIMO: Maysa a Sakada, naglako ti prutas ken nateng iti tawenna a 95

[Nabulod ti ladawan a nausar,
Maysa kadagiti impinta ni Macario Pascual,
"The Sakada Series."]

ITI nagkorosan ti South Papa ken Puunene Avenue iti Kahului, Maui, makita ti fruit and vegetables stall iti sango ti maysa a balay. Ditoy ti paggatangan dagiti ka-Filipinoan kadagiti nalaka a presko a prutas ken nateng. Uray dagiti sabsabali a puli, naawis ken nasurotanda met ti gumatang ditoy ta mannakigayyem ti akinkua ken mangimaton-- ti sakada nga agtawen iti 95, ni Domingo Ilustrisimo.

Ngem Asino ni Domingo Ilustrisimo?
Nayanak ni Domingo Ilustrisimo idi Agosto 3, 1912 idiay Sinait, Ilocos Sur.

Naglugan ni Domingo a nagpa-Hawaii iti barko nga S.S. Lincoln iti pantalan ti Salomague idi 1931. Dakkel ketdi a sakripisio ken determinasion ti inaramid ni Domingo nga agtawen laeng 19 idi panawanna ti pamiliana. Umabot iti makabulan a nagbiahe iti taaw ti barko a naglugananna sakbay a nagtengda ti isla ti Hawaii.

Ket segun ken ni Domingo, adda sumagmamano a bagyo ti nasagangda iti katengngaan ti taaw bayat a naglayag ti barko a naglugananna. Ngem intangsitna ketdi a napigsa ti resistansiana gapu ta saanna man pulos napadasan ti nagsakit a kas kadagiti padana a sakada a nagbiahe.

Makaisem a linagip ni Domingo dagiti gagayyem a nakalugananna iti barko a kas kada Rico Agdeppa ken Herman, ti nagbalin a kabbalayna  ngem dina malagipen ti apeliedona.

Simmanglad ti barko a naglugananda iti pantalan ti Honolulu ket kalpasanna, nagluas met la ti barko a nagturong iti Maui idi Agosto 15, 1931.

Nagtrabahoda a dagus iti Hawaiian Commercial & Sugar Company [HC & S]. Nabayadanda ti $1.oo iti kada aldaw a panagtrabahoda.

Agbunag ken agbagkat kadagiti maputed a kayo ti unas ti trabaho ni Domingo iti HC & S. Agpasuyot pay iti erbisidio [herbicides].

Malagip pay ni Domingo ti Dios-ti-aluadna Felix Pontanilla [ama ti nagkonsehal iti Maui, Joe Pontanilla] ti kinasayaatna kadakuada ken maipannakkel a lider dagiti Filipino. "Ammonakay' nga ipateg, isakit ken tulongan," kuna ni Domingo.

Inlawlawag pay ni Domingo ti panagsaad ken situasionda iti kampo. Naragsak a saan ti biag a nakaibalayanda. Ti kampo ket adda iti asideg ti Haole Clubhouse, ken abay laeng ti kiskisan [mill] iti Kahului.

Kuna ni Domingo a maysa pay a karagsakan a paset ti biag iti kampo ket isu ti panagparti kadagiti tarakenda a dingnguen [ken paset metten ti linglingayda kalpasan ti trabaho]-- kas ti baboy, manok ken uray pay ti "pinugpogan" a kalding ken baka.

Awaganda iti pinugpogan, kayatna a sawen, mapuoran ti dingnguen babaen ti panagaramat iti torch kalpasan a madalusan ken maikkat ti dutdot ken lalaemna. "Naimas ti karne daytoy ta presko. Ti "kilawen" ti kaimasan," kunana.

Ti kilawen a kunada ket naiwa a karne ken no dadduma, adda bassit nayonna a taba ken malaokan ken matempla iti suka, natadtad a laya ken papait. Kaaduan a pagteng a maaramid ti kastoy ket no nalpasen ti trabaho ken pagdidinnawatan wenno pagbibingayanda met laeng ti karne ti dingnguen a maparti nga agindeg iti uneg ti kampo. Maaramid tunggal lawas.

Idi tawen 1962, nagdesision ni Domingo nga agbakasion iti Filipinas tapno mapan mangasawa.

Agtawen ni Domingo iti singkuenta iti dayta a tawen a panagawidna. Kalikagumanna ti mangilanding [ti sabali nga awag dagiti sakada ti mapan mangasawa].

Nagasat ketdi ni Domingo ta nasarakan dagiti kabagianna ti asawaenna iti Filipinas-- maysa a nalasbang ken ubing a balasang iti nagan a Teresita Ezcueta. Ket kas paset ti tradisiontayo nga ilokano, napan dimmanon ken nangas-asawa ni Domingo karaman ti partido ti lalakkian.

Iti laksid a damo pay laeng a nagkita da Domingo ken Teresita iti personal, makuna nga adda panagayatda iti tunggal maysa. Gapu ta maysa laeng a bulan ti naited a bakasion ni Domingo, inalistuanda nga inurnos ti panagkallaysada banag met a naawatan ni Teresita ti kalikagum ti lalaki.

Awan ngarud nagbalin a tubeng iti relasionda. Nataming ti kasar ket nagbalin a nangayed ti selebrasion a naangay iti Sinait, Ilocos Sur.

Kalpasan ti sumagmamano laeng nga aldaw, nagsubli ni Domingo iti Hawaii.

Idi tawen tawen 1966, simmaruno ni Teresita a nagpa-Hawaii tapno makidenna ken ni Domingo bilang asawa.

Tawen 1976 idi nagawid dagiti Ilustrisimo iti Filipinas tapno nanamenda ti ragsak ti biag a nagbannoganda. Nagretiro ngaminen ni Domingo iti HC & S a nagobraanna. Nagnaedda iti Manila iti dua a tawen. Nakapundarda iti bassit a negosio a pangalaanda ti inaldaw a pagbiagda, ngem daksanggasat ta sinerrek ida ti mannanakaw ti namindua daraas. Gapu ti daytoy a pasamak, nagdesisionda a nagsubli iti Hawaii idi 1978 ta ammoda a nataltalged met laeng ditoy a lugar.


Naparaburanda da Domingo ken Teresita iti dua nga annak a lalaki--
Ni Alvin, inaunaan. Nayanak idi Setiembre 15, 1968. Simrek a nagsoldado iti dua a tawen kalpasanna, nagtrabaho iti Dorvin Leis Company. Nayasawa ken ni Tessie. Naaddaanda iti uppat nga annak: da Tiara, Telvin, Tisha ken Trevlyn.

Ni Arnold ti buridek, nayanak idi Disiembre 1o, 1971. Napan met nagsoldado. Maysa a karpintero. Adda met bunga ti ayan-ayatda ken ni Ariana [girlfriend-na], ni Chato.

Kameng ni Domingo iti Sinaetanian Organization ken Veteran Organization. Magustoanna unay ti agay-ayam iti hanafuda [sakura cards], ken kaay-ayona a kaay-ayam dagiti appokona.

Nalatak ti nagan da Domingo ken Teresita gapu ti lako a prutas ken nateng. Di mabilang dagiti ka-Filipinoan a karaman dagiti sabali a puli ti mapan gumatang ti tagilakoda iti sango ti balayda. Pamiliar kadagiti lokal a Filipino dagiti produkto a mailako a kas ti sibuyas, bawang, laya, kamatis, tarong, okra, marunggay, nagduduma a klasena a prutas, kdpy.

Ti pannakapnek dagiti kustomer a gumatang iti mailako ti kalikaguman unay dagitoy nga agasawa. Iti inaldaw a makaam-ammo kadagiti pada a Filipino, makisarsarita kadakuada, no ania ti kaudian a damag iti Filipinas ti pasaray ken kaaduan a tiempo a pangibusan da Domingo ken Teresita ti oras kadagiti kustomerda.

"Kasta ti biag iti Hawaii," kuna ni Domingo. "Uray nagretirokan iti trabaho, masapul ti bagi ti naan-anay nga ehersisio. Dimo ipalubos nga agsalug ti salun-atmo malaksid no dimo kabaelan. Iti tawenko a nobenta singko, ha, agtrabahoak latta!" inggibusna.

.

.

.

.

.

DOMINGO ILUSTRISIMO: Maysa a Sakada, naglako ti prutas ken nateng iti tawenna a 95

Rudy Ram. Rumbaoa

ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com