RICARDO CASIO Isla ti Paraiso, Baro a Biag Kenkuana

[Kaabay ni Ricardo Casio ti winning machine
iti panagay-ayamna idiay Las Vegas]

[Rebecca Saldua, Ermelita Casio, Ricardo Casio, ken Eric.
Naala ti ladawan iti panagkasangay ni Ricardo.]

RICARDO CASIO

Isla ti Paraiso, Baro a Biag Kenkuana

ni Rudy Ram. Rumbaoa

AM-AMMO ni Ricardo Casio kas "Cardo." Manipud iti Narvacan, Ilocos Sur, nagturong iti Hawaii idi 1946.

Kadua ni Ricardo dagiti ginasut a lallaki iti panagturongna iti Hawaii, a maymaysa laeng ti gagemda amin: "sapulen ti naranraniag a masakbayan ken gasat iti isla ti paraiso." Ta narigat ken awan ti natalged a pagtrabahuan idi a tiempo. Sa maysa pay, lepleppas ti gubat.

Nayanak ni Ricardo idi Enero 28, 1924 iti nalengleng a barrio ti Parparia, ili ti Narvacan.

Ammo ni Ricardo no kasano ti rigat ti panagbiag, ta napasaran ken namulagatanna daytoy manipud kinaubingna. Ket gapu iti daytoy, no mabalbalin, dina kayat a mapadasan ti rigat a linak-am dagiti nagannakna. 

Agtawen laeng ni Ricardo iti 22 idi madesisionanna ti mapan iti Hawaii. Naawat a naglugan iti barko nga S.S. Maunawili babaen iti bileg ti petision ti Dios-ti-aluadna Jose Cabanayan. Ket apaman a nakasanglad ti barko a naglugananda iti pantalan ti Kahului, Maui, dagus nga inlugan ida dagiti personnel ti Hawaiian Commercial & Sugar Company [HC &S] iti trak karaman dagiti dadduma pay a lallaki a pakaibilangan da Alejandro Cambe ken Pedro Cabudol tapno maitulodda iti kampo a pakaibalayanda, iti Camp 13. Masarakan daytoy a kampo iti nagbaetan ti Puunene ken Kihei, ngem nagbalin itan a kataltalonan ken pagmulaan iti unas.

Maysa a pagwadan a plantation camp ti Kampo 13. Naulimek a lugar. Napalawlawan daytoy iti kaunasan. Saan pay idi nga aspaltado wenno sementado dagiti kalsada a kumamang iti kampo. Sa maysa, kabatoan ken tapoktapok ti pagnaan. Adda met pampubliko a banio ken kasilias. Ngem idi mapaseraan ti kampo idi tartaraudi ti tawen 1950s, immakar ni Ricardo iti sabali a kampo, iti Alabama Camp nga asideg iti kiskisan ti Puunene.

Iti uneg ti nasao a kampo, naragsak dagiti lallaki nga agindeg ditoy nupay nagtitiponan ti sabali a puli ta adu dagiti aktibidad a maang-angay kas paset metten ti pagliwliwaanda. Kas koma iti Rizal Day Celebrations ken punsionan. Wenno paboda, birthday ken buniag. Amin dagitoy a pasken ket nalatak idin iti kampo. Ngem kas iti kampo 13, napaserraan ti Alabama Camp idi 1963. Immakar manen ni Ricardo iti Kahului, iti Naholo Circle.

Pagpiaanna ken ni Ricardo, trabahuenna ti aniaman nga idiaya ti HC &S kenkuana. Kas koma iti panaglammua, pasuyotanna iti pestisidio dagiti ruot ken uray pay iti panangimaniher ti irigasion. Nagbayag dita a trabaho agingga a nagretiro idi 1986. 

Kuna ni Ricardo nga adu a rigatna iti trabaho, ngem inan-anusanna. Agawat laeng iti 50 sentimo iti kada oras a panagtrabahona nga agmalmalem. No dadduma, aglabes pay iti walo nga oras, wenno ti naituding nga oras a panagplanto iti trabaho. Inan-anusanna ketdi. Pinampanunotna ti masakbayan ti pamiliana. Ngem sakbay iti panagretirona, napadasanna pay laeng ti nagawat iti 7 a doliar iti kada oras a panagtrabahona iti kataltalonan.

Taldiap ti Ina a Daga a Naggapuan

Iti Filipinas kabayatan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, nagserbi ni Ricardo iti Philippine Army babaen iti mandar ken panangiturong ti gobierno ti Estados Unidos.

Immuna a nayasawa ken ni dati ken Dios-ti-aluadna Veronica Acoba. Awan ti nagbalin nga annakda, ngem nagadaptarda iti tallo nga ubbing: Iti agdama, adda ni Richard idiay South Carolina ken nayasawa ken ni Karen. Lima ti annakda a lallaki dagitoy nga agasawa.

Dagiti dua pay a naadaptar nga ubbing isu da: Valerie, adda idiay Nevada ken nayasawa ken Jeff Farley; ken ti maysa isu ni Robert, adda iti Maui. Ni Imelda ti kasimpungalanna, ken addaanda iti uppat nga annak iti agdama.

Iti maikadua a gundaway, nagasawa manen ni Ricardo. Ni Ermelita "Mely" Elevena ti pili ti puso ni Ricardo. Ket segun ken ni Ricardo, managayat ken manangipateg ni Mely. Tubo iti Tayum, Abra, ni Mely ken nagam-ammoda laeng ken ni Ricardo babaen iti penpal.

Linagip ni Ricardo a nayam-ammo laeng kenkuana ni Ermelita babaen iti maysa a nasinged a gayyemna, ni Eusebia Cabudol. Nagkasar dagti dua iti Manila idi Marso 3, 1980. Ket kalpasan iti nakurang a walo a bulan, idi Nobiembre, simmaruno ni Ermelita iti Hawaii. Naparaburan dagitoy nga agasawa iti maysa a nalungpo nga anak a lalaki, ni Eric.

Agtrabaho ni Eric iti Maui Hansen Distributor. Balligi met ti panagbalin a managpartuat a negosiante ni Mely. Nalatak dagiti creative craft ken goods a lako ni Mely kadagiti Carft Fairs ken kadagiti lokal a pagtagilakuan ken merchandize iti Maui.

Maysa nga avid fan reader iti Bannawag ni Ricardo. Paggugustona a buyaen dagiti paboritona a pabuya ken telenovela iti Filipino channels malaksid iti kanayon a panagbiahena nga agturong iti Las vegas tapno agliwliwa.

Kuna ni Ricardo kadagiti kapatadana: "Agragsak, nanamen ti bunga ti rigat nangruna itan ta nagretiroka. Sansanen ti agwatwat, agkararag para iti nasaysayaat a salun-at."

Binalakadanna dagiti agtutubo: "Denggen dagiti nagannakyo. Ipangag ti pammagbagada. Saan koma nga ipalubos a payagos ti panunot kadagiti madi nga aramid ti dadduma nga agtutubo. Agbasa. Agbalin a nanakman."

Da met la Ricardo ken Ermelita ti nagbalin nga instrumento iti pannakapetision dagiti kakabsat ken pampamiliada tapno makaadakda ken padasen ti biag a maited ti Hawaii kadakuada.

Dagiti kakabsatda a lallaki ken babbai: Ignacio Casio [pimmusayen], Librado Casio, Artemio Casio, Juanita Casio [agnaeden iti Filipinas], Revelina Casio, ken Petra Casio [pimmusayen].